Η Δημιουργία Χώρων Πρασίνου μέσα στις Πόλεις είναι Επένδυση

Αποτελεί ή όχι η δημιουργία χώρων πρασίνου στις πόλεις επένδυση; Στο σημαντικό αυτό ερώτημα, ιδιαίτερα για την εποχή που απαξιώνονται οι κοινόχρηστοι χώροι και «θυσιάζονται» στο βωμό περίεργων συχνά και μάλλον αναξιόπιστων «επενδύσεων, μας απαντά το άρθρο της Βάσης Παναγοπούλου από την ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ που ακολουθεί. Τα στοιχεία του κειμένου δημοσιεύτηκαν πρώτη φορά στην τριμηνιαία έκδοση του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.

Φαντάζεστε πώς θα έμοιαζε μια πόλη χωρίς δέντρα, λουλούδια, σιντριβάνια, πάρκα, άλση;

Πού θα βρίσκαμε καταφύγιο δροσιάς από τον ήλιο το καλοκαίρι; Πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς ευωδιές;

Χωρίς τη χαρακτηριστική μυρωδιά του φρεσκοβρεγμένου από τα πρωτοβρόχια χώματος, χωρίς τα αρώματα των λουλουδιών κάθε που ανθίζουν και δίνουν το στίγμα της εποχής;

Χωρίς τα χρώματα από τα φυλλώματα των δέντρων που αλλάζουν χρώμα, φθινόπωρο-άνοιξη, χειμώνα-καλοκαίρι;

Χωρίς τα κελαηδήματα από τα πουλιά που ζουν στις φυλλωσιές των δέντρων της πόλης;

Χωρίς εικόνα φύσης τα μάτια μας για να ξεκουραστούν; Χωρίς γρασίδι να ξαπλώσουμε, παρά μόνο τσιμέντο, άσφαλτος, τζάμια, μέταλλο;

Χωρίς δέντρα να δημιουργούν σκιερά μονοπάτια και ιερά του έρωτος περάσματα, που να μπορούμε να τα περπατήσουμε;

Χρειάζεται μια τέτοια εικόνα, μια βουτιά στην πυρωμένη άσφαλτο ή στα νερά των πλημμυρών που μετατρέπουν τις πόλεις σε νησιά, για να δούμε πως ότι βιώνουμε είναι ανθρώπινο κατόρθωμα και όχι μια κακιά, αιμοσταγής φύση που θέλει ή να μας κάψει ή να μας πνίξει.

Η δημιουργία μιας πόλης πρέπει να έχει στο κέντρο της, την καρδιά της, μέρη όπου η φύση θα κυριαρχεί, σε όλες τις απαραίτητες μορφές της.

Πάρκα, άλση, ανοιχτοί χώροι πρασίνου, στολισμένα ή δυνατόν με σιντριβάνια, λίμνες, ποταμάκια, να είναι το γαλήνιο καταφύγιό μας όσο βρισκόμαστε στις πόλεις, όπου θα μπορούμε να αποσυμπιεστούμε, να ξεκουραστούμε, να γυμναστούμε, να περπατήσουμε ή απλά να είμαστε.

Αλλά και λωρίδες πρασίνου ανάμεσα στους πολυσύχναστους δρόμους και έστω μικρά κομμάτια καταπράσινης γης στις πυκνοκατοικημένες γειτονιές, για την αποφόρτισή τους.

Δεν υπάρχει πλέον καμία φωνή αμφισβήτησης για τη θετική επίδραση της φύσης στην ψυχική υγεία των ανθρώπων.

Βρισκόμαστε σε μια σημαντική στιγμή του χρόνου που θα πρέπει να συμφιλιωθούμε, να συνεργαστούμε με τη φύση, για να μπορέσει να γίνει η αναστροφή όλων των αρνητικών επιδράσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο φυσικό περιβάλλον. Για να υπάρξει μέλλον ανθηρό για όλους μας.

Απευθυνθήκαμε στον δρα Κωνσταντίνο Α. Σπανό, τακτικό ερευνητή στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, που έχει έδρα του τα Βασιλικά Θεσσαλονίκης, για να μας εξηγήσει τι σημαίνει αστικό πράσινο, πώς αυτό επηρεάζει και με ποιον τρόπο τη ζωή των ανθρώπων, να προτείνει λύσεις για το τι μπορεί να γίνει προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων στις πόλεις:

«Η αντίληψη της αειφορικής ανάπτυξης ή της οικολογικής πόλης αναφέρεται στη στρατηγική που μπορεί να αλλάξει τις αρνητικές επιπτώσεις του αστικού περιβάλλοντος. Η αύξηση της κυκλοφορίας των οχημάτων στις πόλεις και η αύξηση της θερμοκρασίας στα αστικά κέντρα όχι μόνο καταστρέφουν το περιβάλλον αλλά έχουν κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Η αποκατάσταση και η επαναφορά του φυσικού περιβάλλοντος μέσα στις πόλεις προσφέρουν σημαντικές οικολογικές λειτουργίες και υπηρεσίες στον αστικό ιστό, οι οποίες προάγουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπων».

● Πώς μπορεί να αναστραφεί ένα ήδη αρνητικό για τον άνθρωπο αστικό περιβάλλον;

Οι μικρές αλλαγές, όπως είναι οι δενδροφυτεύσεις, η δημιουργία πάρκων, ανοιχτών χώρων αλλά και υδάτινων χώρων στο υπάρχον αστικό περιβάλλον, συνεισφέρουν σημαντικά στην εξοικονόμηση ενέργειας, στη βελτίωση του μικροκλίματος μιας πόλης.

Ωστόσο το πιο σημαντικό για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων στις πόλεις, αλλά και για τη μείωση των κινδύνων από φυσικές καταστροφές (π.χ. πλημμύρες), είναι ο σχεδιασμός ενός ολοκληρωμένου δικτύου, αστικού και περιαστικού πρασίνου.

Ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά που διακρίνει το αστικό περιβάλλον από το γύρω περιαστικό-αγροτικό/δασικό είναι το διαφορετικό μικροκλίμα που επικρατεί στις πόλεις.

Γιατί είναι διαφορετικό; Οι παράγοντες που επηρεάζουν το κλίμα μέσα σε μια πόλη είναι πολλοί και ποικίλλουν.

Η δομική πυκνότητα, ο προσανατολισμός των δρόμων, η σκίαση που παρέχουν τα κτίρια, αλλά και ο τύπος όπως και το ποσοστό του αστικού πρασίνου (σε σχέση με το σύνολο πάντα του αστικού χώρου).

Έτσι, η ηλιακή ακτινοβολία, η θερμοκρασία του αέρα, η ταχύτητα του ανέμου, η σχετική υγρασία, η νέφωση και η βροχόπτωση μπορεί να ποικίλλουν σημαντικά, λόγω των κτιρίων και της τοπογραφικής διαμόρφωσης μιας πόλης και του περιβάλλοντος περιαστικού χώρου.

Το περιβάλλον μιας πόλης συγκρινόμενο με μη αστικές περιοχές (αγροτικό/δασικό - όπως αναφέραμε και προηγουμένως) χαρακτηρίζεται από υψηλότερες θερμοκρασίες, μείωση γενικά του ανέμου και ηλιακή ακτινοβολία, που ποικίλλει ανάλογα με τον βαθμό της ρύπανσης.

Η ρύπανση του αέρα (διοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, όζον, οξείδια του αζώτου, αεροζόλ, σωματίδια) στις αστικές περιοχές είναι υψηλότερη, συνήθως πέντε έως είκοσι πέντε φορές περισσότερη από τις γειτονικές μη αστικές περιοχές, λόγω των αέριων ρυπαντών, που είναι αποτέλεσμα της κυκλοφορίας οχημάτων και της βιομηχανίας.

● Πώς επιδρούν οι αέριοι ρυπαντές ως δεδομένο φαινόμενο στο κλίμα της πόλης;

Υπάρχουν πολλές επιπτώσεις. Μεταξύ άλλων, η αέρια αστική ρύπανση συντελεί στη μικρότερη εισροή ηλιακής ακτινοβολίας, αλλά προξενεί μεγαλύτερη κατακράτηση θερμότητας.

Ενα μεγάλο πρόβλημα του αστικού κλίματος που έχει μελετηθεί σε βάθος είναι η επίδραση της αστικής θερμονησίδας.

Σχεδόν κάθε μεγάλο αστικό κέντρο στον κόσμο είναι θερμότερο κατά έναν έως τέσσερις βαθμούς, από το γειτονικό μη αστικό -αγροτοδασικό- περιβάλλον, με αποτέλεσμα οι πόλεις να συμπεριφέρνονται σαν «θερμονησίδες».

Τι προκαλεί αυτό το φαινόμενο; Δύο είναι οι κύριες αιτίες του.

Κατ’ αρχάς, η απορρόφηση της θερμότητας από τις οροφές και τους τοίχους των κτιρίων καθώς επίσης και από τους δρόμους, πεζόδρομους και τις άλλες καλυμμένες επιφάνειες, που έχει αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας των επιφανειών και του εγγύς περιβάλλοντος κατά δέκα έως και είκοσι βαθμούς περισσότερο, απ’ ό,τι η κανονική θερμοκρασία αέρα.

Από την άλλη, το μεγαλύτερο ποσοστό αδιαπέραστων επιφανειών (κτίρια, δρόμοι, πεζόδρομοι, πλατείες) και η μικρότερη έκταση με βλάστηση και γυμνό έδαφος έχουν αποτέλεσμα την περιορισμένη σκίαση των κτιρίων και την απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας, αλλά και τη λιγότερη εξάτμιση από τη βλάστηση και το γυμνό έδαφος, που θα μπορούσε να δροσίσει τον δομημένο περιβάλλοντα χώρο.

● Οπότε, τι θα πρέπει να γίνει για να αλλάξει ή να βοηθηθεί η υπάρχουσα δυσμενής κατάσταση στις μεγάλες πόλεις;

Η λύση βρίσκεται στη δημιουργία και τη διατήρηση ενός ολοκληρωμένου δικτύου-συστήματος αστικού και περιαστικού πρασίνου, που θα πρέπει να είναι η βάση του σχεδιασμού κάθε πόλης.

Ο σχεδιασμός του θα πρέπει να βασίζεται στη χρήση διαφορετικών στοιχείων και τύπου πρασίνου, το καθένα από τα οποία εκπληρώνει ειδικές λειτουργίες μέσα στο γενικό αστικό περιβάλλον.

Όλες οι μορφές πρασίνου (φυσικά πάρκα, αστικά και περιαστικά δάση, πάρκα πολιτιστικών τοπίων) είναι συνήθως μεμονωμένα (χωρικά) τμήματα βλάστησης.

Για να μπορέσουμε να επιτύχουμε το άριστο στον σχεδιασμό ή την αποκατάσταση μιας πόλης, αυτά τα μεμονωμένα μέρη πρασίνου θα πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους.

Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Χρησιμοποιώντας γραμμικά στοιχεία βλάστησης, τα οποία ενώνουν το αστικό πράσινο σε ένα ολοκληρωμένο δίκτυο-σύστημα.

Τι θα πετύχουμε υλοποιώντας το; Θα βελτιώσουμε τις διάφορες περιβαλλοντικές λειτουργίες, όπως το αστικό κλίμα, την προστασία της φύσης καθώς και τη βιοποικιλότητα, αλλά και θα μειωθούν οι κίνδυνοι από διάφορα φυσικά φαινόμενα (π.χ. πλημμύρες και διάβρωση εδαφών).

Οι γραμμικές μορφές πρασίνου -που μπορεί να είναι μονοπάτια, υδάτινα γραμμικά στοιχεία, φυσικά ρέματα, πράσινοι διάδρομοι, πράσινες ζώνες, το πράσινο σε δρόμους ταχείας κυκλοφορίας- μπορούν να λειτουργήσουν σαν συνδετικές ζώνες μεταξύ των αστικών πάρκων καθώς επίσης να φέρουν σε επαφή το κέντρο της πόλης με τον περιαστικό χώρο (γράφημα).

● Τι θετικό προσφέρουν στη δημιουργία ή την αναμόρφωση μιας πόλης τα διάφορα στοιχεία/μέρη βλάστησης;

Οι ζώνες πρασίνου και οι πράσινοι διάδρομοι που ακολουθούν κύριους δομικούς άξονες, όπως π.χ. είναι οι δρόμοι ταχείας κυκλοφορίας ή οι περιφερειακοί δακτύλιοι, παρέχουν σημαντικές περιβαλλοντικές λειτουργίες σε μια πόλη.

Ενεργούν -περισσότερο και από τα πάρκα- σαν βιότοποι πολλών και διαφορετικών ειδών φυτών και ζώων.

Ανάλογα με τη δομή, η γραμμική βλάστηση λειτουργεί σαν χώρος διάβασης για πολλούς οργανισμούς, σαν εμπόδιο ή σαν βιολογικό φίλτρο, θα μπορούσε να πει κανείς, για τους ρυπαντές, πέραν του ρόλου τους, δηλαδή, να ξεχωρίζουν διαφορετικές αστικές δομημένες περιοχές, συμβάλλοντας έτσι στη βελτίωση του αστικού και ρυμοτομικού σχεδιασμού.

Οι πράσινοι διάδρομοι και οι ζώνες λειτουργούν ως ζώνες διασποράς για πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας συνεισφέροντας σημαντικά στην αύξηση της βιοποικιλότητας στις πόλεις.

Για να ξαναγυρίσουμε όμως και πάλι στον σχεδιασμό, όπως περιγράφεται στην εικόνα που έχετε στα χέρια σας (γράφημα).

● Ένα ολοκληρωμένο λοιπόν δίκτυο πρασίνου μπορεί να περιλαμβάνει:

α. περιφερειακούς δακτυλίους-διαδρόμους βλάστησης

β. γραμμικές ζώνες βλάστησης -με πλάτος πεντακόσια έως χίλια μέτρα- για εμπλουτισμό του κέντρου της πόλης με καθαρό αέρα αλλά και για την εξισορρόπηση της θερμοκρασίας μεταξύ αστικού και περιαστικού χώρου

γ. αστικά και περιαστικά άλση καθώς και αρχαιολογικούς χώρους

δ. πολλαπλούς διαδρόμους, όπως π.χ. κατά μήκος ποταμών και ρεμάτων αλλά και κατά μήκος οδών ταχείας κυκλοφορίας, με πλάτος είκοσι πέντε έως πεντακόσια μέτρα

ε. πολλαπλή ζώνη δάσους, δηλαδή διατηρητέα δάση σε ποταμούς, ρέματα, λίμνες, παραλίες και βιομηχανικές περιοχές, στ. αλυσίδα βλάστησης (π.χ. που ενώνει διαφορετικά στοιχεία/μέρη τοπίου, όπως δασικά πάρκα και πάρκα διατήρησης της φύσης).

Θα πρέπει δε να σας τονίσω ότι η χωρική διευθέτηση των αστικών πράσινων χώρων και στοιχείων βλάστησης -συμπεριλαμβανομένων και των υδάτινων επιφανειών- είναι πολύ σημαντική.

Η ποιότητα των διαφόρων στοιχείων αστικού πρασίνου σε σχέση με τις οικολογικές λειτουργίες εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι το μέγεθος, η θέση και η κατανομή μέσα στην πόλη, η ποικιλότητα στη σύνθεση και η ποικιλότητα της δομής των τύπων βλάστησης, ο συνδυασμός διαφορετικών τύπων πρασίνου, η σύνδεση και η ενσωμάτωση στο δίκτυο πρασίνου και η ανθεκτικότητα στις καταπονήσεις (θερμοκρασία, ρύπανση).

● Πρακτικά, τι θα ωφεληθούμε ως κάτοικοι μιας πόλης από τέτοιου είδους παρεμβάσεις;

Υπάρχουν οικολογικά, περιβαλλοντικά αλλά και σημαντικά οικονομικά οφέλη. Ας ξεκινήσουμε κατονομάζοντάς τα.

Το αστικό και περιαστικό πράσινο μετριάζει το τοπικό κλίμα, φιλτράρει τον αέρα, βελτιώνει την ποιότητα του νερού, προστατεύει το έδαφος, μειώνει τις πλημμυρικές παροχές, απορροφά και δεσμεύει τους διάφορους ρυπαντές και δημιουργεί βιότοπους για τη χλωρίδα και την πανίδα.

Γνωρίζουμε ότι η βιοποικιλότητα στις αστικές περιοχές μπορεί να είναι και μεγαλύτερη από τις γύρω αγροτικές περιοχές, γιατί με ένα μεγάλο και ποικίλο δίκτυο-σύστημα πρασίνου, οι αστικές περιοχές μπορεί να παρέχουν καταφύγιο σε πολλά -ακόμη και σε απειλούμενα- είδη (π.χ. αρπακτικά, όπως κουκουβάγιες, γεράκια κ.ά.).

Οι πράσινες ζώνες/διάδρομοι επίσης ενεργούν ως άξονες κίνησης για πολλά ζώα αλλά και ως μέσο διασποράς γενετικού υλικού των φυτών.

Οι πράσινοι χώροι (εντός των πόλεων και γύρω από αυτές) ως μη δομημένοι μειώνουν τον κίνδυνο από την αυξημένη επιφανειακή απορροή και από πλημμύρες.

Τα εδάφη που είναι καλυμμένα με βλάστηση συνήθως περιέχουν μεγαλύτερη ποικιλότητα μικροοργανισμών, όπως οι μυκορριζικοί μύκητες και τα αζωτο-δεσμευτικά βακτήρια, τα οποία συνεισφέρουν και ενισχύουν τη θρέψη των δέντρων και άλλων φυτών.

Οι αστικοί πράσινοι χώροι είναι άκρως σημαντικοί για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, μέσω της συγκράτησης/απορρόφησης των αέριων ρυπαντών (όζον, διοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του αζώτου) αλλά και μέσω της δέσμευσης/συγκράτησης των σωματιδίων-ρυπαντών, από τα φύλλα.

Στην περίπτωση των πάρκων, ο αριθμός, το μέγεθος, ο τύπος της βλάστησης και η αναλογία δέντρων-θάμνων είναι πολύ σημαντικά.

Ενα πάρκο με δέντρα και θάμνους μπορεί να συγκρατήσει ποσό σκόνης μέχρι και εβδομήντα τόνους ανά εκτάριο και αυτό, ανά έτος.

Πράσινοι χώροι με πλάτος από πενήντα έως και εκατό μέτρα μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα του αέρα μέχρι και σε τριακόσια μέτρα απόσταση στις γύρω δομημένες περιοχές.

Οι δεντροστοιχίες επίσης δημιουργούν μικρή ανακύκλωση του αέρα τοπικά, η οποία διαλύει τους ρυπαντές, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο δημιουργίας αστικού νέφους σε τοπικό επίπεδο.

● Μιλήσατε και για οικονομικά οφέλη. Πώς απορρέουν αυτά;

Υπάρχουν οικονομικοί δείκτες που βεβαιώνουν ότι το πράσινο και η βελτίωση του αστικού τοπίου επιδρούν στις τιμές των ακινήτων θετικά.

Η χρήση της βλάστησης για μείωση του κόστους ενέργειας (για ψύξη των κτιρίων δηλαδή) έχει διεθνώς αναγνωριστεί ως οικονομικά αποδεκτό κίνητρο για αύξηση του πρασίνου και της φύτευσης δέντρων στις πόλεις.

Έχει αποδειχθεί επίσης ότι ακόμη και οι μικροί πράσινοι χώροι μπορούν να μειώσουν τις υψηλές θερμοκρασίες στο αστικό περιβάλλον με πολυποίκιλους τρόπους. Και θα σας εξηγήσω πώς:

Παράγουν μικρά ρεύματα αέρα. Αυτές οι μετακινήσεις του αέρα -λόγω του ανέμου ή του θερμικού κύματος (προς τα πάνω)- δημιουργούν ανακύκλωση και ανανέωση του αέρα.

Παρ' όλο που ένας αστικός πράσινος χώρος, όπως είναι ένα πάρκο για παράδειγμα, εκτίθεται στην ηλιακή ακτινοβολία κατά τη διάρκεια της ημέρας, η εξάτμιση από την ποώδη βλάστηση και τα δέντρα μειώνει τη θερμοκρασία στην επιφάνεια του εδάφους και κατά συνέπεια μειώνεται η θερμοκρασία του αέρα στο πάρκο, σε σύγκριση με τον γύρω δομημένο χώρο.

Όταν επικρατούν άνεμοι, ακόμη και μικρής έντασης, ένα πάρκο ψυχραίνεται και μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στη μείωση της ζέστης στην πόλη.

Αν θελήσουμε να δώσουμε ένα παράδειγμα έτσι ώστε να κατανοήσουμε τα μεγέθη, μπορώ να σας πω ότι ένα αστικό πάρκο, έκτασης ενός τετρ. χλμ., μπορεί να μειώσει αισθητά τη θερμοκρασία (σε σύγκριση με τις γειτονικές αστικές περιοχές), η οποία μπορεί να είναι ανιχνεύσιμη μέχρι και τέσσερα χιλιόμετρα μακριά από αυτό.

Ειδικά η δενδρώδης βλάστηση, με τη σκιά που παρέχει, μειώνει την επίδραση της αστικής θερμονησίδας.

Ακόμη και μεμονωμένα δέντρα -με κατάλληλη κόμη- που φυτεύτηκαν για να παρέχουν σκίαση στα κτίρια, μπορούν να μειώσουν το κόστος ψύξης των κτιρίων σημαντικά.

Ερευνα έχει δείξει ότι μπορούν να εξοικονομηθούν μέχρι και 227 kwh από ένα δέντρο μέσω της ψύξης λόγω της εξατμισοδιαπνοής και μέχρι 60 kwh μέσω της άμεσης σκίασης ενός κτιρίου.

Η εξοικονόμηση ενέργειας -που προέρχεται από τη σκίαση των δέντρων- για ψύξη των κτιρίων μπορεί να φτάσει και μέχρι το 40% της συνολικής δαπάνης.

Οπως καταλαβαίνετε, αυτή και μόνον η πληροφορία αλλάζει άρδην τη νοοτροπία και τακτική κλάδευσης των δέντρων μέσα στις πόλεις, η οποία θα πρέπει να περιοριστεί στο ελάχιστο και αναγκαίο, τόσο όσο να διασφαλίζονται οι πολίτες.

● Αν θελήσουμε να ανιχνεύσουμε και το κοινωνικό όφελος, μπορεί κανείς να αμφισβητήσει τη συνεισφορά του πρασίνου στην κοινωνική υγεία των κατοίκων μιας πόλης;

Η αστική βλάστηση και ειδικά τα αστικά πάρκα όλων των κατηγοριών συνεισφέρουν τα μέγιστα στην αναψυχή, την αισθητική αλλά και τη χαλάρωση των κατοίκων.

Η βλάστηση στις πόλεις μάς φέρνει σε επαφή με τη φύση, αντιλαμβανόμαστε τις εναλλαγές των εποχών, παρατηρούμε την άνθιση των φυτών κι απολαμβάνουμε την παρουσία των πουλιών και των μικρών θηλαστικών.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι πράσινοι χώροι και τα δέντρα προσφέρουν ζεστασιά και ηρεμία στη ζωή των ανθρώπων, σε αντίθεση με την ψυχρότητα των κτιρίων, του δομημένου χώρου.

Η αστική και περιαστική βλάστηση μας δίνει σημαντικές ευκαιρίες για γνώση και κατανόηση της φύσης, διά μέσου της παρατήρησής της.

Πηγή: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ