Τα Κοινά ως Σχέδιο Βιωσιμότητας του νέου Συνεταιριστικού Κινήματος

Το άρθρο που ακολουθεί υπογράφεται από την ΚΟΙΝΣΕΠ COMMONSLAB, που έχει σαν έδρα της το Ηράκλειο Κρήτης και δημοσιεύτηκε στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ.

Όπως πλέον γνωρίζουμε, το νέο συνεταιριστικό κίνημα στη χώρα μας αποτελείται ως επί το πλείστον από μικρά ολιγομελή σχήματα¹.

Ως γνωστόν, το μικρό μέγεθος έχει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα: από τη μια πλευρά, το μικρό τους μέγεθος καθιστά τα συνεργατικά αυτά σχήματα πιο ευέλικτα έναντι μεγαλύτερων επιχειρήσεων· από την άλλη, όμως, δεν τα προικοδοτεί με τους πόρους που χρειάζονται ώστε να είναι σε θέση να σταθούν ανταγωνιστικά στην αγορά.

Με αυτό ως δεδομένο, πώς μπορούν τα μικρά συνεργατικά εγχειρήματα να γίνουν ανταγωνιστικά και εν τέλει βιώσιμα σε μια οικονομία που κυριαρχείται από επιχειρήσεις που έχουν στη διάθεσή τους εκατοντάδες υπαλλήλους και άφθονους πάσης φύσεως πόρους;

Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι τα λεγόμενα «commons». Tα commons –ή τα κοινά, όπως συνήθως αποδίδεται ο όρος στα ελληνικά– αποτελούν «κοινωνικές δομές σε διάφορα επίπεδα δραστηριότητας όπου οι πόροι μοιράζονται και όπου η κοινότητα καθορίζει τους όρους του μοιράσματος»².

Για να το πούμε απλά, όταν μιλάμε για commons αναφερόμαστε σε πόρους, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι αφενός ο ελεύθερος διαμοιρασμός τους και αφετέρου ο κοινοτικός χαρακτήρας της ανάπτυξης και διαχείρισής τους.

Η ποικιλομορφία τους είναι εντυπωσιακή, καθώς τέτοιου είδους πόροι καλύπτουν ένα τεράστιο φάσμα που εκτείνεται από τους ελεύθερα διαμοιραζόμενους σπόρους που από την αρχαιότητα οι γεωργοί ανταλλάσσουν μεταξύ τους έως το λογισμικό ανοικτού κώδικα και τις λεγόμενες ανοικτές τεχνολογίες γενικότερα, που αναπτύσσονται συνεργατικά και αποκεντρωμένα μέσω του ίντερνετ από διάφορες κοινότητες τεχνολόγων.

Για να κατανοήσουμε τη σημασία τους, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα commons δεν αποτελούν μονάχα «ανοικτές» δεξαμενές πόρων, αλλά και κοινές δομές που ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες των μικρών συνεργατικών επιχειρήσεων.

Οπως δηλαδή τα δίκτυα ελεύθερης ανταλλαγής σπόρων αντιπροσωπεύουν για τους αγρότες και τους μικρούς γεωργικούς συνεταιρισμούς μια «κοινή δομή» που μειώνει τα λειτουργικά τους κόστη, ενώ παράλληλα προάγει την αυτονομία τους (εν αντιθέσει με τους σπόρους κλειστής αναπαραγωγής που τους εγκλωβίζουν σε μια σχέση εξάρτησης από εταιρείες όπως η Monsanto), έτσι και οι ανοικτές τεχνολογίες μπορούν κάλλιστα να αποτελέσουν τη βάση για την ανάπτυξη μιας πληθώρας κοινών δομών με γνώμονα τις ανάγκες των μικρών συνεταιριστικών εγχειρημάτων.

Παραδείγματος χάριν, Η ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ «ΠΛΗΘΟΠΟΡΙΣΜΟΥ» (CROWDFUNDING) GOTEO επικεντρώνεται στη διαδικτυακή μικροχρηματοδότηση συνεργατικών εγχειρημάτων και ως εκ τούτου αντιπροσωπεύει μια κοινή δομή χρηματοδότησης γι’ αυτά.

Παρομοίως, ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΦΤΙΑΞΕΙ Ο ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ FAIRCOOP για την πώληση των προϊόντων των συνεργαζόμενων μαζί του παραγωγών συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας κοινής δομής διάθεσης προϊόντων.

Οπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, είτε μιλάμε για κοινές δομές χρηματοδότησης είτε διάθεσης προϊόντων, η συμβολή τους στη βιωσιμότητα των μικρών συνεργατικών εγχειρημάτων είναι καθοριστική.

Δυστυχώς όμως, όσον αφορά την Ελλάδα, η δυνατότητα ενδυνάμωσης της συνεταιριστικής οικονομίας μέσω της ανάπτυξης (με βάση τα commons) κοινών δομών έχει παραμείνει έως σήμερα ανεκμετάλλευτη.

Ωστόσο, εκεί ακριβώς είναι που θα πρέπει να εστιάσουν οι νέες συνεταιριστικές επιχειρήσεις προκειμένου να γίνουν ανταγωνιστικές και βιώσιμες.

Εξαιρετικής σημασίας είναι επίσης το γεγονός ότι η ενασχόληση με τα κοινά αγαθά προάγει τη συνεργατικότητα.

Είτε μιλάμε για τη δημιουργία δικτύων ελεύθερου διαμοιρασμού σπόρων είτε για την ανάπτυξη δομών διάθεσης προϊόντων μέσω του ίντερνετ, τα commons αποτελούν κοινές δομές, η αποτελεσματική διαχείριση των οποίων είναι προς όφελος του συνόλου των μελών της κοινότητας που τις χρησιμοποιεί και ως εκ τούτου προάγουν τη συνεργασία ανάμεσά τους.

Σύμφωνα μάλιστα με ορισμένους μελετητές, όπως o Mισέλ Μπάουενς, η αποτελεσματική διαχείριση των κοινών πόρων μπορεί να επιτευχθεί μονάχα μέσω ενός συνεργατικού μοντέλου στα πρότυπα της συνεταιριστικής οργάνωσης.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα commons προτάσσουν ένα μοντέλο δικτύωσης και σύμπραξης παραγωγικών εγχειρημάτων βάσει συνεργατικών αρχών που εναρμονίζεται απόλυτα με τους σκοπούς και τις αξίες του συνεταιριστικού κινήματος.

Και αυτό είναι μια ευκαιρία που το συνεταιριστικό κίνημα –εάν πραγματικά επιθυμεί να αναπτύξει μια ισχυρή συνεργατική οικονομία– πρέπει να λάβει σοβαρά υπ’ όψιν.

(¹) Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύονται στην «ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2017 ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 2017-2023» του υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

(²) De Angelis, M. (2013) Κοινά, Περιφράξεις και Κρίσεις. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των Ξένων.

Πηγή: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ