Εξορυκτική Αποικιοκρατία στην Ευρώπη: η περίπτωση της Ελλάδας. Της Μαρίας Καδόγλου

Το άρθρο ‘Εξορυκτική Αποικιοκρατία στην Ευρώπη: η περίπτωση της Ελλάδας’, της Μαρίας Καδόγλου δημοσιεύτηκε στο γαλλόφωνο βελγικό περιοδικό Gresea Echos. Σημειώνεται οτι δεν έχει ενσωματωθεί ως εξέλιξη η απόφαση της διαιτησίας Δημοσίου-Eldorado, που στην πραγματικότητα τίποτα δεν άλλαξε. Όλο το πολύ ενδιαφέρον τεύχος, με τίτλο «Relance minière en Europe” (H αναβίωση της εξόρυξης στην Ευρώπη) μπορεί κανείς να το βρει ΕΔΩ. Μεταφράστηκε στα Ελληνικά και δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο ANTIGOLDGREECE

Στο εισαγωγικό σημείωμα διαβάζουμε:

«Ενώ θεωρούνταν οτι έχουν κλείσει και οτι ανήκουν οριστικά στην οικονομική και κοινωνική ιστορία των περιφερειών μας, ξαναπαίρνουν τα μεταλλεία στην Ευρώπη μια εξέχουσα θέση στην ενεργειακή στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Αφού προτίμησαν την αποικιοκρατική εκμετάλλευση (σ.σ. για την εξεύρεση ορυκτών πόρων), οι Ευρωπαίοι βιομηχάνοι θέλουν να αναβιώσουν τη μεταλλευτική βιομηχανία, μέσω ενός από τους άξονες της πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις πρώτες ύλες. Αποκωδικοποίηση του διακυβεύματος και των δυναμικών αυτού του σχεδίου με τους Raf Custers, Μαρία Κάδογλου και Romain Gelin.”

Εξορυκτική αποικιοκρατία στην Ευρώπη: η περίπτωση της Ελλάδας

Από τη δεκαετία του 1970, ο ορυκτός πλούτος της Ελλάδας προβλήθηκε από τη χώρα προκειμένου να εξασφαλίσει την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Σήμερα, μετά από πολλά χρόνια πολιτικών λιτότητας, η Ελλάδα, όπως και οι χώρες του Νότου πριν από αυτήν, βιώνει την κατάρα των ορυκτών πόρων. Λεόντειες συμβάσεις, ένα μοντέλο εξορυκτισμού προσανατολισμένο στην εξαγωγή, οι ορυκτοί πόροι της χώρας φέρνουν κέρδη στην παγκόσμια οικονομία αλλά όχι τους Έλληνες.

Όταν η Ελλάδα έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας το 1981, ο τότε πρόεδρος της Επιτροπής είπε ότι η Ελλάδα εισερχόταν στην Κοινότητα με τον ορυκτό της πλούτο ως ένα από τα κύρια οικονομικά της πλεονεκτήματα. Κατά την πολυετή περίοδο των διαπραγματεύσεων που προηγήθηκαν της τελικής ένταξης, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι προωθούσαν τον ορυκτό πλούτο [1] ως μέρος της προίκας της χώρας, ιδιαίτερα τα μεταλλικά ορυκτά τα οποία ήταν περιζήτητα αλλά σε ανεπάρκεια στον βιομηχανοποιημένο ευρωπαϊκό βορρά. Αυτό οδήγησε τους FINANCIAL TIMES το 1977 να γράψουν: «Όταν η Ελλάδα γίνει το 10ο μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, ο εκτεταμένος ορυκτός πλούτος της θα προσφέρει στην Κοινή Αγορά μια μεγάλη ποικιλία πρώτων υλών που θα βοηθήσουν την Κοινή Αγορά να γίνει αυτάρκης σε πολλά προϊόντα”. [2]

Φαινόταν να είναι ένα τέλειο πάντρεμα. Αλλά οι πρώιμες προσπάθειες πολυεθνικών εταιρειών, στη δεκαετία του 1990 και του 2000, να εκμεταλλευτούν τα πολυπόθητα κοιτάσματα πολυτίμων μετάλλων της Ελλάδας, στο βορρά της χώρας, απέτυχαν η μία μετά την άλλη. Τα εμπόδια περιλάμβαναν την εθνική και την κοινοτική περιβαλλοντική νομοθεσία και, κυρίως, την αντίσταση της κοινωνίας. Οι τοπικές κοινότητες της Χαλκιδικής και της Θράκης, έχοντας ενημερωθεί για τις επιπτώσεις της μεγάλης κλίμακας εξόρυξης, συνειδητοποίησαν ότι τα προτεινόμενα έργα αποτελούσαν άμεση απειλή για το περιβάλλον και τη διαβίωσή τους και αντιστάθηκαν σθεναρά. Τα σχέδια αυτά ακυρώθηκαν τελικά από το Ελληνικό Συμβούλιο της Επικρατείας και ήταν αρκετά χρόνια πριν το διεθνές εξορυκτικό κεφάλαιο εξαπολύσει δεύτερη επίθεση.

Μπαίνει στη σκηνή η οικονομική κρίση. Το 2010 η Ελλάδα αποδέχτηκε ένα τεράστιο δάνειο «διάσωσης”, το πρώτο μιας σειράς τριών μέχρι τώρα, που είχαν στόχο τη διασφάλιση της ικανότητας της χώρας να αποπληρώνει τα προηγούμενα δάνεια και έτσι τη διάσωση των ευρωπαϊκών τραπεζών που ήταν εκτεθειμένες στο ελληνικό χρέος. Η Τρόικα των πιστωτών (ΕΚ-ΕΚΤ-ΔΝΤ) επέβαλε μια σειρά σκληρών μέτρων λιτότητας που βύθισαν την Ελλάδα σε βαθιά ύφεση, καθώς και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις κρατικής περιουσίας και ορυκτών πόρων.

Ευρωπαϊκές και ελληνικές πολιτικές για τους ορυκτούς πόρους

Περίπου την ίδια εποχή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε αρχίσει να αναπτύσσει τις νέες πολιτικές της ΕΕ για τις πρώτες ύλες και τη βιομηχανία. Η «Πρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλες” (Raw Materials Initiative – RMI), η οποία εγκαινιάστηκε το 2008 και εξειδικεύτηκε το 2011, αποσκοπεί στη διασφάλιση του απρόσκοπτου εφοδιασμού της ευρωπαϊκής οικονομίας με πρώτες ύλες. Ενισχυμένη από την Ευρωπάϊκή Σύμπραξη για την Καινοτομία στις Πρώτες Ύλες, αποσκοπεί να βοηθήσει την ΕΕ να επιτύχει τον φιλόδοξο στόχο της αύξησης της συνεισφοράς της βιομηχανίας στο ΑΕΠ της ΕΕ σε περίπου 20% έως το 2020 και να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.

Ο δεύτερος πυλώνας της Πρωτοβουλίας για τις Πρώτες Ύλες είναι να διασφαλίσει την προμήθεια πρωτογενών ορυκτών πρώτων υλών από ευρωπαϊκές πηγές. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εισαγωγές μεταλλευμάτων και μετάλλων και για πολλά μέταλλα, όπως οι σπάνιες γαίες και τα μέταλλα της ομάδας πλατίνας, η βιομηχανία εξαρτάται πλήρως από τις εισαγωγές. Έτσι, ο στόχος του δεύτερου πυλώνα είναι να προωθηθεί η νέα εξόρυξη εντός της ΕΕ, ιδίως των κοιτασμάτων μεταλλικών ορυκτών, συμπεριλαμβανομένης της εξόρυξης του θαλάσσιου βυθού.

Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή έθεσε τρεις στόχους για τα κράτη μέλη:

1. τη θέσπιση εθνικής πολιτικής για τα ορυκτά.
2. τη θέσπιση μιας πολιτικής χρήσεων γης για τους ορυκτούς πόρους.
3. τη θέσπιση ενός πλαισίου αδειοδότησης που να διευκολύνει την εξερεύνηση και εκμετάλλευση ορυκτών.

Η Ελλάδα πρόθυμα συμμορφώθηκε και το 2012 ήταν μία από τις πρώτες χώρες της ΕΕ που υιοθέτησαν μια Εθνική Πολιτική Ορυκτών Πόρων, άμεσα συνδεδεμένη με την Πρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλες [3]. Η Εθνική Πολιτική περιγράφει τους κύριους άξονες πολιτικής για την εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων που θα πρέπει να ενσωματωθούν οριζόντια σε κάθε πολιτική και σχέδιο. Ο στόχος είναι σαφώς να αρθούν όλα τα εμπόδια που παρεμποδίζουν την εκμετάλλευση. Η υπάρχουσα μεταλλευτική νομοθεσία (Μεταλλευτικός Κώδικας) ήδη παρέχει αποκλειστικά, σκανδαλώδη δικαιώματα στους επενδυτές στον τομέα της εξόρυξης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ιδιωτικής ακίνητης περιουσίας. Σύμφωνα με την Εθνική Πολιτική, προκειμένου να προσελκυστούν νέες επενδύσεις στην εξόρυξη, θα πρέπει να γίνουν νομοθετικές αλλαγές που θα επιταχύνουν την περιβαλλοντική και τεχνική αδειοδότηση και θα επιτρέψουν την εξόρυξη ακόμη και εντός των προστατευόμενων περιοχών. Ένα σχέδιο νόμου που θα απλοποιεί την αδιοδότηση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων υποβλήθηκε τον Ιουλίο του 2017 (σ.σ. είναι το λατομικό νομοσχέδιο που εγκρίθηκε από τη Βουλή και έχει συμπεριληφθεί στο Ν. 4512/2018).

Η Εθνική Πολιτική δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη «επαρκών» χωροταξικών σχεδίων που θα εξασφαλίζουν απεριόριστη πρόσβαση σε κοιτάσματα ορυκτών, ενώ θα «επιλύουν” συγκρούσεις μεταξύ των διαφορετικών χρήσεων γης. Η εξόρυξη είναι η πρώτη προτεραιότητα και υπερισχύει όλων των άλλων πιθανών χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των οικοσυστημάτων. Θα υπάρχει πρόβλεψη για την αλλαγή της χρήσης γης μιας περιοχής σε περίπτωση που ανακαλυφθούν νέα κοιτάσματα ορυκτών. Όταν τεθούν σε ισχύ, αυτά τα χωροταξικά σχέδια θα εδραιώσουν τη θέση της εξόρυξης ως της κυρίαρχης οικονομικής δραστηριότητας σε μεγάλα τμήματα της βόρειας Ελλάδας και οποιεσδήποτε συγκρούσεις θα επιλύονται αυτομάτως υπέρ της μιας και μόνης, κυρίαρχης δραστηριότητας – της εξόρυξης.

Ένας άλλος άξονας της Εθνικής Πολιτικής για τους Ορυκτούς Πόρους είναι η «Προώθηση του διαλόγου – Αποδοχή από την τοπική κοινωνία”. Η κοινωνική έγκριση είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας, αλλά δεν αποτελεί προϋπόθεση. Οι τοπικές κοινότητες πρέπει να «πεισθούν” για τα οφέλη και την περιβαλλοντική συμβατότητα των προτεινόμενων εξορυκτικών δραστηριοτήτων. Δεν υπάρχει καμία αναφορά στο τι θα συμβεί αν δεν επιτευχθεί η αποδοχή – αλλά αρκεί να δει κανείς τη βίαιη καταστολή των ντόπιων κατοίκων που αντιτίθενται στα μεγάλης κλίμακας έργα εξόρυξης της Eldorado Gold στα πυκνά δάση της Χαλκιδικής, στη βόρεια Ελλάδα.

Νομοθετικές αλλαγές προς την κατεύθυνση της Πρωτοβουλίας για τις Πρώτες Ύλες πραγματοποιούνται ήδη, αν και με αργούς ρυθμούς, επειδή οι αντιστάσεις είναι ακόμα ισχυρές. Σε ορισμένους τομείς πολιτικής, ιδίως όσον αφορά τα επενδυτικά σχέδια, υπάρχει επικάλυψη μεταξύ της Εθνικής Πολιτικής για τους Ορυκτούς Πόρους και των απαιτήσεων των μνημονίων που επιβλήθηκαν από τους πιστωτές. Μια σειρά νόμων fast-track για σημαντικές και στρατηγικές επενδύσεις πέρασαν κατά τα χρόνια της κρίσης, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν δώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Ποιος επωφελείται από το RMI;

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το RMI αφορά την «κάλυψη των κρίσιμων αναγκών μας για ανάπτυξη και θέσεις εργασίας στην Ευρώπη”. Αλλά για τίνος τις ανάγκες μιλάμε; Τίνος θέσεις εργασίας και τίνος την ανάπτυξη;

Τα μέταλλα είναι πολύτιμα υλικά. Ανακτώνται από τα ορυκτά και στη συνέχεια υφίστανται επεξεργασία και μεταποίηση, συναρμολογούνται και συνδυάζονται με άλλα υλικά για την παραγωγή τελικών προϊόντων. Η επεξεργασία και η ανθρώπινη εργασία προσθέτουν αξία στην πορεία και η αξία αυτή ενσωματώνεται στο τελικό προϊόν, είτε πρόκειται για αυτοκίνητο, πύραυλο ή ιατρικό μηχάνημα. Τα μέταλλα μπορούν να ανακυκλώνονται διαρκώς και να επανέρχονται στην αλυσίδα της αξίας. Ωστόσο, η πρωτογενής εξόρυξη μεταλλεύματος είναι μια βιομηχανία που χαρακτηρίζεται από χαμηλή προστιθέμενη αξία και χαμηλή δημιουργία θέσεων εργασίας.

Οι στατιστικές σε επίπεδο ΕΕ που δείχνουν τη συμβολή του βιομηχανικού τομέα στην οικονομία της ΕΕ δε λένε ολόκληρη την ιστορία, διότι υπάρχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών. Τα μη σιδηρούχα μέταλλα αντιπροσωπεύουν το 1,25% της μεταποιητικής βιομηχανίας της ΕΕ [4], αλλά αυτή συγκεντρώνεται στις βιομηχανοποιημένες χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Πίσω από τα γλυκά λόγια της της Επιτροπής, ο στόχος του RMI είναι ολοκάθαρα προφανής. Οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες μετάλλου χρειάζονται μέταλλα, μεγάλες ποσότητες από αυτά και σε προσιτές τιμές και σκοπεύουν να τα αποκτήσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Έτσι, θα είναι η ΕΕ, στο σύνολό της, που θα κάνει τις ενέργειες για να εξασφαλίσει τον εφοδιασμό με μέταλλα, αντί να αφήσει τις βιομηχανίες να το κάνουν από μόνες τους. Μπορεί να γίνει μέσω της διπλωματίας των ορυκτών πόρων με τις εκτός ΕΕ χώρες παραγωγής μετάλλων ή με την «εξάλειψη των στρεβλώσεων της αγοράς” – που σημαίνει τον εκβιαστικό εξαναγκασμό οποιασδήποτε χώρας που επιθυμεί να χρησιμοποιήσει τον ορυκτό της πλούτο προς όφελος του δικού της λαού. Ή, η ΕΕ θα ανοίξει το δρόμο για εκμετάλλευση σε ευρωπαϊκές χώρες, όπου οι επιχειρήσεις εξόρυξης δεν κατάφεραν να ξεπεράσουν τα εμπόδια που τίθενται από τη νομοθεσία και τη δημοκρατία. Οι δικαιούχοι του RMI είναι εξίσου η βιομηχανία επεξεργασίας μετάλλων και η βιομηχανία εξόρυξης, που κατάφεραν να επιβάλουν τις δικές τους προτεραιότητες στην επίσημη πολιτική της ΕΕ.

Στο παραπάνω πλαίσιο, η Ελλάδα φαίνεται να είναι το τέλειο θύμα. Μια περιφερειακή χώρα πλούσια σε ορυκτούς πόρους, σε μια οικονομική και κοινωνική κρίση ασύλληπτων διαστάσεων. Με αδύναμη κυβέρνηση και κοινοβούλιο που δεν μπορούν ούτε να νομοθετήσουν χωρίς την έγκριση των δανειστών. Με αδύναμους θεσμούς, διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα και δημόσια διοίκηση και την πλειοψηφία του πληθυσμού σε κατάσταση σοκ από τις επιπτώσεις των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Πολλοί την περιγράφουν ως αποικία.

Οι λέξεις «βιώσιμη” και «βιωσιμότητα” αναφέρονται 28 φορές στις 11 σελίδες του RMI. Αλλά η βιωσιμότητα του εφοδιασμού δεν είναι η ίδια με τη βιωσιμότητα της εξόρυξης – και το τελευταίο είναι οξύμωρο ούτως ή άλλως, καθώς τα ορυκτά είναι μη ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι. Η Επιτροπή προσπαθεί να πείσει ότι πρόκειται για κάτι άλλο από μια αποικιακού τύπου αρπαγή των πόρων. Η αναγκαιότητα ορισμένων μετάλλων για καινοτόμες και «καθαρές” τεχνολογίες επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, σαν να είναι αυτές οι μόνες βιομηχανίες που απαιτούν μέταλλα και όχι οι άλλες, εξαιρετικά βρώμικες βιομηχανίες, όπως το σύμπλεγμα αμυντικής/πολεμικής βιομηχανίας. Επιπλέον, η RMI πολύ βολικά δεν αναφέρει ότι τα ηλιακά πάνελ και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι «καθαρά” και «πράσινα” μόνο για τη χώρα όπου χρησιμοποιούνται. Στις χώρες που προμηθεύουν τις πρώτες ύλες, η εξόρυξη συνδέεται με σοβαρή περιβαλλοντική υποβάθμιση και κοινωνικές επιπτώσεις.  Τα μέταλλα είναι φθηνά για τον καταναλωτή μόνο επειδή η εξορυκτική βιομηχανία συστηματικά εξωτερικεύει τα κόστη της.

Τα μέταλλα των σπάνιων γαιών, για παράδειγμα, είναι περιζήτητα για τις μοναδικές τους ιδιότητές, αλλά τα απόβλητα που αφήνουν πίσω τους συχνά είναι ραδιενεργά. Υπάρχουν ενδείξεις ότι υπάρχουν κοιτάσματα σπάνιων γαιών στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένου του βυθού του βόρειου Αιγαίου, κατά μήκος των ακτών της Μακεδονίας και της Θράκης. Τόσο η ΕΕ όσο και οι Κινέζοι ενδιαφέρονται να τις εκμεταλλευτούν [5]. Οι υποστηρικτές της μεταλλευτικής βιομηχανίας στην Ελλάδα προσπαθούν να κερδίσουν την κοινή γνώμη επισημαίνοντας τις υψηλές τιμές των μετάλλων στην αγορά, αλλά μόνο τα καθαρά μέταλλα «πιάνουν” αυτές τις τιμές. Η Ελλάδα δεν διαθέτει και είναι εξαιρετικά απίθανο να αποκτήσει την τεχνογνωσία για τον διαχωρισμό σπάνιων γαιών και, στην καλύτερη περίπτωση, θα εξάγει φθηνά, ακατέργαστα υλικά (συμπυκνώματα). Το οικονομικό όφελος της χώρας, εάν υπάρχει, θα είναι ελάχιστο. Από την άλλη πλευρά, οι καταστροφικές επιπτώσεις στο εύθραυστο θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον καθώς και οι ζημίες στην αλιεία, τον τουρισμό κ.λ.π. είναι αναπόφευκτες.

Υπήρχαν προβλέψεις στον Μεταλλευτικό Κώδικα του 1973 που επέτρεπαν την επιβολή περιορισμών στην εξαγωγή συμπυκνωμάτων μετάλλων, προκειμένου να διασφαλιστεί η τροφοδοσία των εγχώριων μεταλλουργικών βιομηχανιών με τις αναγκαίες πρώτες ύλες. Ο στόχος ήταν να προωθηθεί η κάθετη εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, αλλά αυτά τα άρθρα κρίθηκαν ασυμβίβαστα με την ελεύθερη αγορά και καταργήθηκαν το 2014. Είτε επιβλήθηκαν από τους δανειστές είτε υπαγορεύθηκαν από την Επιτροπή στο πλαίσιο του RMI, αυτή η κίνηση ωφελεί ευθέως εταιρείες που επιθυμούν να κερδοσκοπήσουν από την πώληση μετάλλων υπό τη μορφή συμπυκνωμάτων αντί να επενδύσουν σε δαπανηρές εγκαταστάσεις μεταλλουργικής επεξεργασίας και εξευγενισμού των μετάλλων. Το πρώτο παράδειγμα που έρχεται στο μυαλό είναι αυτό της καναδικής  Eldorado Gold.

Ο,τι από τα δύο και αν συμβαίνει, είναι σαφές ότι η ΕΕ είναι συνεπής στις προτεραιότητές της. Τα εταιρικά συμφέροντα έχουν προτεραιότητα έναντι των συμφερόντων των χωρών και οι πολιτικές που περιορίζουν την πρόσβαση σε μέταλλα δεν θα γίνουν ανεκτές.

Eldorado Gold: Μελέτη περίπτωσης

Το επενδυτικό σχέδιο της Eldorado Gold στη Χαλκιδική είναι το πιο τρανταχτό παράδειγμα του ποιοι είναι οι στόχοι και οι προτεραιότητες της Eυρωπαϊκής Επιτροπής. Το 2011, η Eldorado έλαβε έγκριση για την ανάπτυξη των μεταλλείων χρυσού, χαλκού και βασικών μετάλλων της Χαλκιδικής που περιλαμβάνουν τα παγκοσμίου κλάσης κοιτάσματα των Σκουριών και της Ολυμπιάδας. Πάνω από μια δεκαετία νωρίτερα οι κάτοικοι είχαν πετύχει να εκδιώξουν μιαν άλλη καναδική εταιρεία, την TVX Gold, αλλά η ειρήνη δεν κράτησε πολύ. Τα τελευταία χρόνια, η περιοχή έχει μετατραπεί σε εμπόλεμη ζώνη, με την αστυνομία να καταστέλλει βίαια τις διαδηλώσεις ενάντια στην επένδυση από τους κατοίκους που φοβούνται τις επιπτώσεις μιας τέτοιας μεγάλης κλίμακας τοξικής βιομηχανικής δραστηριότητας.

Τα προγράμματα της Eldorado αντιμετώπισαν πολλές προκλήσεις και πισωγυρίσματα, ιδιαίτερα από το 2015, όταν ήρθε στην εξουσία ο ΣΥΡΙΖΑ, ένα αριστερίζον κόμμα που είχε υποστηρίξει το αντι-μεταλλευτικό κίνημα. Παρ’οτι το ζήτημα της Eldorado δεν σχετίζεται άμεσα με τα μνημόνια που επέβαλαν στην Ελλάδα οι πιστωτές της, σύμφωνα με αναφορές  έμπαινε συχνά στις συναντήσεις τους με την κυβέρνηση. Η στάση του ΣΥΡΙΖΑ απέναντι στο σχέδιο φαίνεται οτι μετατοπίστηκε από την υπογραφή του τρίτου μνημονίου τον Ιούλιο του 2015 – και φημολογείται ότι ένας αφανής όρος της συμφωνίας ήταν να επιτραπεί στα έργα της Eldorado να προχωρήσουν.

Σύμφωνα με τη σύμβασή της με το κράτος, η θυγατρική της Eldorado, Hellas Gold, έχει την υποχρέωση να ιδρύσει μια κάθετη βιομηχανία μετάλλων που θα περιλαμβάνει την παραγωγή καθαρών μετάλλων, χρυσού, χαλκού και αργύρου. Η εξαγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας που θα έφερναν φορολογικά έσοδα στο κράτος ήταν ο κύριος λόγος για τον οποίο εγκρίθηκαν τα έργα. Το σχέδιο της εταιρείας που εγκρίθηκε περιβαλλοντικά το 2011 περιλάμβανε μια καινοφανή εφαρμογή της ακαριαίας τήξης, μιας μεταλλουργικής τεχνολογίας που παρέχεται από τη φινλανδική εταιρεία Outotec. Αλλά το 2016 αποδείχθηκε τελικά ότι αυτή η συγκεκριμένη μέθοδος επεξεργασίας ήταν ακατάλληλη για τα εξαιρετικά υψηλού αρσενικού μεταλλεύματα της Χαλκιδικής και η μελέτη της μεταλλουργίας επιστράφηκε στην εταιρεία. Αυτό σήμαινε ότι ο βασικότερος όρος της σύμβασης δεν μπορούσε να υλοποιηθεί και η Eldorado βρέθηκε σε ένα νομικό αδιέξοδο. Στις 3 Νοεμβρίου 2016, την επόμενη μέρα μετά την υπογραφή της επιστροφής της μελέτης μεταλλουργίας στην Eldorado, ο υπουργός περιβάλλοντος αντικαταστάθηκε από ένα πιο φιλικό προς τη βιομηχανία μέλος της κυβέρνησης.

Η εταιρεία ενημερώθηκε από τον νέο υπουργό ότι όλες οι διαφορές σε σχέση με τις συμβατικές της υποχρεώσεις θα επιλύονταν ενώπιον διαιτητικού δικαστηρίου. Αφού για ένα χρόνο προσπαθούσε να πάρει άδειες, για τα πάντα εκτός της μονάδας μεταλλουργίας, η Eldorado κατέφυγε στην μετωπική αντιπαράθεση. Στις 11 Σεπτεμβρίου 2017 παρουσιάστηκε στην κυβέρνηση ένα τελεσίγραφο. Εάν δεν εκδίδονταν όλες οι εκκρεμούσες άδειες για τις Σκουριές και την Ολυμπιάδα εντός δέκα ημερών, όλα τα μεταλλεία θα έκλειναν και οι εργάτες θα απολύονταν. Πηγές της ΕΕ ανέφεραν ότι η έξοδος ξένων εταιρειών από την Ελλάδα θα περιέπλεκε τις προσπάθειες για την αποκατάσταση της αξιοπιστίας της χώρας [6]. Είπαν επίσης ότι ήταν σχεδόν σίγουρο ότι οι αξιωματούχοι της Ευρωζώνης και της Επιτροπής θα έθεταν το ζήτημα στην ελληνική κυβέρνηση. Μια άλλη πηγή της ΕΕ που δεν κατονομάστηκε είπε στο Bloomberg ότι το ζήτημα επρόκειτο να συζητηθεί στην επερχόμενη συνεδρίαση του Eurogroup, στο Ταλίν της Εσθονίας [7]. Δεν συζητήθηκε, αλλά η απειλή λειτούργησε έτσι κι αλλιώς. Η κυβέρνηση εξέδωσε γρήγορα τέσσερις άδειες για το μεταλλείο της Ολυμπιάδας, γεγονός που οδήγησε την Eldorado να υπαναχωρήσει από την απειλή της.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΕ χρησιμοποίησε την επιρροή της για  να στηρίξει την Εldorado Gold χωρίς να εξετάσει την εγκυρότητα των ισχυρισμών της. Κατά την άποψη της ΕΕ η Ελλάδα χρειάζεται ξένες επενδύσεις, ανεξάρτητα από το αν είναι περιβαλλοντικά και κοινωνικά καταστρεπτικές, ανεξάρτητα από το αν η εταιρεία παραβιάζει τη σύμβασή της. Η Ελλάδα πρέπει να στείλει το μήνυμα ότι καλοδέχεται τις επιχειρήσεις, κάθε είδους επιχειρήσεις. Δεν έχει σημασία για την ΕΕ εάν η Ελλάδα διαθέτει μια βιομηχανία μεταλλουργικής επεξεργασίας και εάν τα καθαρά μέταλλα παράγονται στη χώρα ή όχι. Προφανώς είναι επίσης άσχετο το αν η Eldorado πληρώνει φόρους ή όχι. Στην πραγματικότητα, η ίδια ΕΕ που πιέζει την Ελλάδα υπέρ της Eldorado βοηθά ενεργά την Eldorado να αποφύγει τους φόρους μέσω θυγατρικών εταιρειών-ταχυδρομικών θυρίδων στην Ολλανδία [8].

Αλλά η Ελλάδα είναι επίσης μία από τις πλέον ελπιδοφόρες μελλοντικές πηγές μετάλλων για τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες και η ΕΕ δεν μπορεί να επιτρέψει τα προγράμματα της Eldorado να αποτύχουν. Οι Σκουριές δεν είναι μόνο ένα πολύτιμο κοίτασμα από μόνο του, είναι επίσης το κλειδί για να ανοίξουν προς εκμετάλλευση νέα κοιτάσματα μετάλλων στο βόρειο τμήμα της χώρας, όπου η τοπική αντίσταση είναι επίσης ισχυρή. Όλα τα έργα και οι προσπάθειες έρευνας βρίσκονται σε αναμονή και δεν θα συνεχιστούν παρά μόνο όταν και εαν η ιστορία με την Eldorado τελειώσει και τα μεταλλεία της αρχίσουν να παράγουν.

Έτσι, με τη βοήθεια της ΕΕ, η Ελλάδα βρίσκεται στη διαδικασία μετατροπής της σε ένα εξορυκτικό κράτος, παρόμοιο με αρκετές χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Μια χώρα με αποκλειστικό ρόλο να παρέχει στην παγκόσμια οικονομία φθηνές πρώτες ύλες, συχνά με κόστος για τον ίδιο της το λαό, το ίδιο της το περιβάλλον, την ίδια της την ανάπτυξη [9]. Μια περίπτωση αποικιοκρατίας, μια κατάρα των πόρων. Η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ακεραιότητα των κρατικών θεσμών διαβρώνται στην πορεία.

Παραπομπές:

1 Ξενοφών Ζολώτας, πρώην πρωθυπουργός, “What Greece has to offer the Common Market”, https://www.cvce.eu/content/publication/2002/8/6/60bed2c3-db69-494b-9755-2fcbba964791/publishable_en.pdf

2 Νικόλαος Μάρτης, πρώην υπουργός, “Τα οικονομικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας”, https://adiotos.wordpress.com/2010/11/16/ellada-pleonektimata/

3 Εθνική πολιτική για την αξιοποίηση των ορυκτών πόρων, http://www.sme.gr/EPAOP_SME_Aggliko.pdf

4 https://ec.europa.eu/growth/sectors/raw-materials/industries/metals/non-ferrous_en

5 Η Κίνα δείχνει ισχυρό ενδιαφέρον για σπάνια ελληνικά ορυκτά, 23-10-2015, http://www.balkaneu.com/china-shows-strong-interest-rare-greek-minerals/

6 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντιδρά στην απειλή της Eldorado Gold να εγκαταλείψει την επένδυση στην Ελλάδα, 12.9.2017 http://www.naftemporiki.gr/story/1275397/commission-reax-on-eldorado-gold-threat-to-abandon-greece-investment

7 Η Ελλάδα εκδίδει άδειες για την Eldorado μετά τη σύγκρουση μεταλλωρύχων με την αστυνομία, 14.9.2017 http://www.miningreece.com/miningreece-greece-grants-permits-for-eldorado-after-miners-clash-with-police/

8 SOMO, Fool’s Gold (Eldorado Gold), March 2015 https://www.somo.nl/fools-gold-eldorado-gold/

9 Γιώργος Καλλής, “Extractivism”, the Greek way, https://www.thepressproject.gr/details_en.php?aid=75212