Κίνημα Απαγόρευσης Επιδοτήσεων για Δημοσιεύσεις σε επί πληρωμή Περιοδικά

Το ζήτημα του Ανοικτού Περιεχομένου για τις Επιστημονικές Δημοσιεύσεις προωθήθηκε από 11 Κρατικούς Οργανισμούς Χρηματοδότησης, της Ευρώπης. Μας ενημερώνει σχετικό άρθρο από το SCIENCEMAG.ORG, με ελληνική μετάφραση στο EDU.ELLAK.GR.

Πιο συγκεκριμένα, στις 4 Σεπτεμβρίου 2018, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας,  συγκροτήθηκε το cOAlition S. Σύμφωνα με την ΣΧΕΤΙΚΗ ΔΗΛΩΣΗ, μέχρι την 1η Ιανουαρίου του 2020, το cOAlition S δεσμεύτηκε να εκπληρώσει το στόχο ότι κάθε δημοσίευση που χρηματοδοτεί να είναι δωρεάν διαθέσιμη από τη στιγμή της κοινοποίησής της.

Το cOAlition S από κοινού προσφέρει περίπου 7,6 δισεκατομμύρια ετησίως για την έρευνα, με την προϋπόθεση ότι δεν θα επιτρέψει καθυστερήσεις 6 ή 12 μηνών, που μερικά περιοδικά, θέτουν ως χρονικό διάστημα πριν τη διαθεσιμότητα των δημοσιεύσεων ως Ανοικτού Περιεχομένου. Ακόμη, δεν θα επιτρέψει δημοσιεύσεις σε υβριδικά περιοδικά που μεν αποδέχονται συνδρομές και δε γνωστοποιούν ορισμένες δημοσιεύσεις Ανοικτού Περιεχομένου, επί πληρωμή για επιπλέον κέρδη.

Το cOAlition S, που συμπεριλαμβάνει κρατικούς οργανισμούς από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Κάτω Χώρες, τη Γαλλία και το Εθνικό Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής της Ιταλίας θα προβεί σε αποχή χρηματοδότησης χιλιάδων περιοδικών, ακόμη και υψηλής αναγνωσιμότητας όπως το Nature, το Science, το Cell και το The Lancet, εκτός αν αλλάξουν την επιχειρηματική τους σκέψη. 

Χαρακτηριστικά ο Marc Schiltz, πρόεδρος του Science Europe, που είναι η ένωση των επιστημονικών οργανισμών που βοήθησαν στο σχεδιασμό του πλάνου, αναφέρει: 

Πιστεύουμε ότι η απόφαση αυτή θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα υποδειγματικό γεγονός. Πραγματικά, η ιδέα ήταν να γίνει ένα μεγάλο, αποφασιστικό βήμα- και όχι μια ακόμη δήλωση ή μια έκφραση πρόθεσης.

Έως τώρα ο σκοπός επικροτήθηκε από πολλούς υποστηρικτές του Ανοικτού Περιεχομένου. Μάλιστα, ο Peter Suber, Διευθυντής του  Harvard Library Office for Scholarly Communication χαρακτήρισε το σχέδιο ως «αξιοθαύμαστα ισχυρό» και ο Ralf Schimmer, Επικεφαλής του Scientific Information Provision της Max Planck Digital Library, στο Μόναχο, τόνισε:

Το σχέδιο αυτό θα αυξήσει την πίεση στους εκδότες και οι ανεξάρτητοι ερευνητές θα συνειδητοποιήσουν ότι η αλλαγή ενός οικοσυστήματος είναι δυνατή. 

Παρά το πλήθος των χρηματοδοτών που υποστηρίζουν το Ανοικτό Περιεχόμενο, μόνο το  Bill & Melinda Gates Foundation τηρεί παρόμοιες αυστηρές προϋποθέσεις για «άμεσο Ανοικτό Περιεχόμενο«. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας ενώ υποστηρίζουν το σχέδιο, δεν έχουν ενστερνιστεί παρόμοιες προϋποθέσεις για τις χρηματοδοτήσεις τους αλλά προέβησαν σε ΔΗΛΩΣΗ που υπονοεί ότι ίσως στο μέλλον το κάνουν και παροτρύνουν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, να τις εγκρίνει.

Φυσικά, υπάρχει και η αντίθετη άποψη καθώς οι παραδοσιακοί εκδότες δεν είναι ευχαριστημένοι με την απόφαση αυτή. Εκπρόσωπος του Springer Nature, που εκδίδει πάνω από 3.000 περιοδικά, σε email που απευθυνόταν σε άτομο του περιοδικού Science, αναφέρει:

Το πλάνο δυνητικά υπονομεύει ολόκληρο το ερευνητικό εκδοτικό σύστημα.

Ενώ εκπρόσωπος του AAAS, εκδότης του Science, προσθέτει:

Εφαρμόζοντας ένα τέτοιου είδους πλάνο, κατά την άποψή μας, θα αναστατωθεί η ακαδημαϊκή επικοινωνία, θα είναι επιζήμιο για τους ερευνητές και θα καταπατηθεί η ακαδημαϊκή ελευθερία. Ακόμη, θα είναι μη βιώσιμο για την οικογένεια περιοδικών του Science.

Η Ευρώπη, λοιπόν, είναι έτοιμη να ασκήσει πιέσεις για το Ανοικτό Περιεχόμενο κατά τα επόμενα χρόνια. Το 2016 στις Βρυξέλλες, οι υπουργοί της Ε.Ε. για την έρευνα, την καινοτομία, το εμπόριο και τη βιομηχανία είχαν κάνει λόγο για σχετική ανακοίνωση αλλά ο απεσταλμένος της Επιτροπής, o Robert-Jan Smits θεωρεί ότι η διαδικασία είναι χρονοβόρα.

Σύμφωνα με το σχέδιο (Plan S), οι συγγραφείς είναι απαραίτητο να διατηρούν τα πνευματικά δικαιώματα των άρθρων τους και να τα δημοσιεύουν υπό Ανοικτή Άδεια. Το αν, όμως, το Plan S θα καλύπτει τις χρηματικές ανάγκες των δημοσιεύσεων σε περιοδικά Ανοικτού Περιεχομένου, δεν έχει αποφασιστεί ακόμα. Οι δημοσιεύσεις σε υβριδικά περιοδικά- όπως το Springer Nature που διευθύνει περισσότερα από 1.700 και το Elsevier πάνω από 1.850- θα παραγκωνιστούν διότι αποδείχθηκαν ότι δεν συμβάλλουν στην προώθηση του σκοπού όπως ορισμένοι ήλπιζαν, σχολιάζει ο Schiltz. Μάλιστα, πρόσθεσε ότι «Πλέον, πληρώνουμε περισσότερο» αφού η χρέωση του συγγραφέα για τη δημοσίευση ξεπερνάει τη χρέωση της συνδρομής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί η δήλωση του Springer Nature ότι τα υβριδικά περιοδικά στην πραγματικότητα «υποστηρίζουν την εξέλιξη προς την πλήρη Ανοικτή Πρόσβαση«, υπό ειδικές συμφωνίες "ανάγνωσης και δημοσίευσης", καθώς επιτρέπουν στο 70% των συγγραφέων σε 4 Ευρωπαϊκές χώρες να θέσουν την έρευνά τους υπό διαθεσιμότητα, άμεσα.

Αμφιθυμικά είναι τα συναισθήματα του Plan S σχετικά με το "Green Open Access". Σύμφωνα με το οποίο, οι ερευνητές ή τα ιδρύματα δημοσιεύουν αντίγραφο της δουλειάς τους σε πλατφόρμα ινστιτούτου, αντί για περιοδικό Ανοικτής Πρόσβασης, αναφέρει απλώς ότι η σπουδαιότητα τέτοιων εγχειρημάτων είναι «αναγνωρισμένη«. Αξιοσημείωτη είναι η δήλωση του Schiltz σχετική με την ακαδημαϊκή ελευθερία:

Το κοινό καλό ενός ικανοποιητικού επιδοτούμενου ερευνητικού συστήματος είναι πιο σημαντικό από το δικαίωμα των ανεξάρτητων ερευνητών να αποφασίζουν που θα υποβάλουν τις δημοσιεύσεις τους.

Ο Schiltz είναι πεπεισμένος ότι πολλοί από τους υπόλοιπους 18 χρηματοδότες της Science Europe θα προσχωρήσουν στο σχέδιο. Το σίγουρο είναι, ότι το μέλλον του Ανοικτού Περιεχομένου και της Ανοικτής Πρόσβασης συνεχώς διαμορφώνεται και κερδίζει υποστηρικτές. 

Πηγή:  SCIENCEMAG.ORG, EDU.ELLAK.GR