Οι μεγάλες παγίδες που κρύβει ο Μεγάλος Περίπατος της Αθήνας

Το άρθρο ‘Οι μεγάλες παγίδες που κρύβει ο Μεγάλος Περίπατος της Αθήνας’ του ΚΩΣΤΑ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ δημοσιεύτηκε στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ.

Εν μέσω πανδημίας, με διαδικασίες εξπρές και ελάχιστη διαβούλευση, αλλά και με ευρύτατη διακομματική συναίνεση αποφασίστηκε στο Δημοτικό Συμβούλιο της Αθήνας η πιο εκτεταμένη πολεοδομική παρέμβαση που έχει γίνει στην πρωτεύουσα τα τελευταία 15 χρόνια. Αποκαλείται από τον δήμαρχο Κώστα Μπακογιάννη ο «Μεγάλος Περίπατος της Αθήνας» και έχει προκαλέσει πλήθος πανομοιότυπων θετικών δημοσιευμάτων σε μια συγκυρία όπου φάνηκε στην πράξη πόσο αναγκαίος είναι ο δημόσιος χώρος.

Οι πρώτες παρεμβάσεις θα ξεκινήσουν μόλις σε έναν μήνα, ως προσωρινές, σε μια διαδικασία η οποία διαφημίζεται ως πειραματική και στην οποία οι τροποποιήσεις θα επαναξιολογούνται. Το σχέδιο παρουσιάζεται ελκυστικό, αλλά για ποιους; κατοίκους, τουρίστες ή καταστηματάρχες; Η ΕΦ.ΣΥΝ. ανοίγει τη δημόσια συζήτηση για όλα όσα δεν φαίνονται πίσω από τις τρισδιάστατες μακέτες ενός φιλόδοξου σχεδίου, στο οποίο ελλοχεύουν κίνδυνοι για κατοίκους, εργαζόμενους και εμπόρους.

Η Πρόταση προβλέπει το κλείσιμο δυο μεγάλων τμημάτων του Κέντρου, του Εμπορικού Τριγώνου και της Πλάκας, για τα αυτοκίνητα, πλην των μονίμων κατοίκων και των απαραίτητων εξυπηρετήσεων. Στις οδούς Μητροπόλεως, Ηρώδου Αττικού, Ερμού (το υπόλοιπο) και Αθηνάς θα απαγορεύεται η είσοδος σε αυτοκίνητα, η λεωφόρος Βασιλίσσης Ολγας πεζοδρομείται, ενώ η κίνηση των οχημάτων θα περιοριστεί δραστικά στην οδό Πανεπιστημίου με πεζοδρόμηση τριών από τις 6 λωρίδες κυκλοφορίας και δημιουργία ποδηλατόδρομου. Στο Σύνταγμα θα διαπλατυνθούν τα πεζοδρόμια της οδού Φιλελλήνων κατά μήκος της πλατείας, από την πλευρά της Ερμού, ενώ θα παραμείνουν τρεις λωρίδες κυκλοφορίας για τα οχήματα.

Με την πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Όλγας, αρχικά θα επιτραπεί μόνο η διέλευση των μέσων μαζικής μεταφοράς (τραμ, τρόλεϊ) και έτσι θα ενοποιηθεί ο χώρος του Ζαππείου με τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, συνδέοντας τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου με το Παναθηναϊκό Στάδιο σε μια διαδρομή. Το συνολικό μήκος του Μεγάλου Περιπάτου θα φτάσει τα 6,3 χιλιόμετρα. Εκτιμάται ακόμη πως θα αυξηθεί κατά 45% η ταχύτητα κίνησης των λεωφορείων και των τρόλεϊ στις οδούς Πανεπιστημίου και Ακαδημίας.

Επιπλέον έχουν ανακοινωθεί μεν παρεμβάσεις στην οδό Πατησίων, από την Ομόνοια έως την πλατεία Αιγύπτου, για την ενοποίηση με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, παρεμβάσεις που προς το παρόν παραμένουν αρκετά αόριστες. Η πρώτη φάση του έργου θα καλυφθεί από ίδιους πόρους του Δήμου, το συνολικό κόστος των 50 εκατ. ευρώ θα προκύψει από χρηματοδοτήσεις από το ΕΣΠΑ, το πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ενώ ο Κ. Μπακογιάννης έχει δηλώσει ότι θα απευθυνθεί και σε Ιδιώτες Χορηγούς με το Πρόγραμμα «Υιοθέτησε την πόλη σου».

Ποδηλατόδρομοι χωρίς Δίκτυο

Στα θετικά του Σχεδίου, εκτός φυσικά από τη συνέχεια της ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων, είναι η απόδοση 50.000 τ.μ. στους πεζούς και στους ποδηλάτες, οι οποίοι θα έχουν για πρώτη φορά λωρίδα στις οδούς Πανεπιστημίου, Ερμού και Αθηνάς.

«Πρόκειται για έναν περίπατο που αφορά το γύρω-γύρω όλοι, που δεν θα εξυπηρετήσει χιλιάδες άλλες μετακινήσεις. Είναι μια παρέμβαση βιτρίνας που δεν θα αλλάξει τη ζωή στην πόλη, και ως φανατικός ποδηλάτης σας λέω ότι δεν έχουν καμία πρόβλεψη για ουσιαστικό δίκτυο ποδηλατόδρομων εκτός Κέντρου», θεωρεί ο συγκοινωνιολόγος Κοσμάς Αναγνωστόπουλος.

Στο ίδιο συμφωνεί και ο επίσης φανατικός ποδηλάτης, καθηγητής πολεοδόμος Αρης Καλαντίδης, ο οποίος εξηγεί πως το δημογραφικό προφίλ των χρηστών ποδηλάτου είναι συγκεκριμένο, είναι κατά μέσο όρο άντρες, 20 με 40-45, και προσθέτει πως «οι πεζόδρομοι και οι ποδηλατόδρομοι από μόνοι τους δεν αρκούν. Κάθε φορά που παίρνουμε ένα κυκλοφοριακό μέτρο, έχουμε μια σειρά από άλλα πράγματα στην πόλη, τα οποία κανένας δεν τα παίρνει υπόψη. Χωρίς αναβάθμιση των μέσων μαζικής μεταφοράς (κυρίως των λεωφορείων) όλα τ’ άλλα θα κάνουν τη ζωή πολλών ανθρώπων πιο δύσκολη. Πέρα από κυκλοφοριακές μελέτες (χρήσιμες), πού είναι οι άλλες χωρικές έρευνες, οι κοινωνιολογικές, οι οικονομικές; Φοβάμαι ότι όλο το κέντρο θα γίνει μια πλατεία Ειρήνης».

Αξίες Γης, ο μεγάλος κίνδυνος

«Βρισκόμαστε μπροστά σε μια περίπτωση εξευγενισμού του κέντρου με όρους τουριστικοποίησης. Είναι δεδομένο ότι θα αυξηθούν οι αξίες γης και οι χρήσεις θα αλλάξουν βάσει του μηχανισμού της αγοράς. Κάποιες χρήσεις είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους, ο τουρισμός και η ψυχαγωγία είναι ευθέως ανταγωνιστικές με την κατοικία. Όταν φύγουν οι κάτοικοι, όπως έχουμε δει στο παρελθόν σε πλήθος περιπτώσεων, είναι πολύ δύσκολο να επιστρέψουν πίσω. Η πεζοδρόμηση της Αθήνας χωρίς ρυθμίσεις στις χρήσεις γης μπορεί να αποδειχθεί πραγματική καταστροφή για τις μη τουριστικές εμπορικές χρήσεις του κέντρου και τους εργαζόμενους», υποστηρίζει στην ΕΦ.ΣΥΝ. ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος Κώστας Βουρεκάς. Ο ίδιος προσθέτει: «Δεν υπάρχει καμία διαβούλευση με την κοινωνία και κατά μείζονα λόγο δεν υφίσταται συμμετοχή των πολιτών στον σχεδιασμό». Ο ίδιος φωτίζει και μια άλλη παράμετρο: «Η Μελέτη Βιώσιμης Κινητικότητας (ΣΒΑΚ), που ήδη εκπονείται για ολόκληρο τον Δήμο Αθηναίων γίνεται να αντικατασταθεί από μία επιμέρους συγκοινωνιακή μελέτη – αποτέλεσμα ερευνητικού προγράμματος του ΕΜΠ; Πεζοδρομούνται οδικοί άξονες με βάση αυτή την επιμέρους συγκοινωνιακή μελέτη χωρίς το ΕΧΣ το οποίο έχει την δυνατότητα να ρυθμίζει τις χρήσεις γης; Θα γίνουν πρώτα οι πεζοδρομήσεις και το ΕΧΣ θα γίνει εκ των υστέρων;». Σύμφωνα με πληροφορίες της ΕΦ.ΣΥΝ., στον διαγωνισμό για το ΣΒΑΚ κατέβηκε μόνο ένας υποψήφιος, ο οποίος πήρε το έργο, το οποίο όμως τώρα δεν φαίνεται να έχει ληφθεί υπόψη.

«Υπάρχει ένα σοβαρό θεσμικό θέμα διαδικασίας. Αν το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) δεν λέει ξεκάθαρα για τον συγκεκριμένο Μεγάλο Περίπατο, πρόκειται για ένα ουρανοκατέβατο σχέδιο χωρίς καμία στρατηγική. Αυτό που βλέπουμε είναι μια συρραφή προτάσεων χωρίς τεκμηρίωση», επισημαίνει στην ΕΦ.ΣΥΝ.  ο Κοσμάς Αναγνωστόπουλος, συγκοινωνιολόγος και πολεοδόμος, ιδρυτής του Δικτύου Civinet για τη Βιώσιμη Κινητικότητα.

Όπως εξηγεί ο ίδιος: «Για να γίνουν τροποποιήσεις στο οδικό δίκτυο χρειάζονται κυκλοφοριακές μελέτες, οι οποίες πλέον από όλα τα χρηματοδοτικά προγράμματα της Ε.Ε. απαιτείται να έχουν ΣΒΑΚ. Για όλα αυτά απαιτείται συζήτηση και γνωμοδότηση από όλους τους αρμόδιους φορείς: Περιφέρεια, ΟΑΣΑ, Αποκεντρωμένη Διοίκηση, ΟΤΑ, κανονικά και η Τροχαία, Πυροσβεστική και ΕΚΑΒ και μια σειρά από επαγγελματικούς και κοινωνικούς φορείς. Τίποτα από όλα αυτά δεν έχει γίνει.

Η μελέτη της ομάδας του ΕΜΠ δεν είναι δημοσίως αναρτημένη, είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα που βαφτίστηκε μελέτη».

«Πιστέψτε με, το τελευταίο που έχει πρόβλημα στο κέντρο είναι η Πανεπιστημίου και η Αθηνάς», μας λέει ο πολεοδόμος Αρης Καλαντίδης, που ζει μεταξύ Βερολίνου και Αθήνας. Όπως μας αφηγείται, στο «Schöneberg του Δυτικού Βερολίνου πριν από λίγα χρόνια είχαν δοκιμάσει σε μικρότερη κλίμακα κάτι παρόμοιο, έκαναν ένα αντίστοιχο πείραμα, στένεψαν έναν δρόμο. Μέσα σε έναν χρόνο, το 40% των επιχειρήσεων είχε αντικατασταθεί από καταστήματα εστίασης! Ένας χασάπης που ήταν εκεί 40 χρόνια αναγκάστηκε να φύγει μέσα σε έναν χρόνο. Η εστίαση μπορεί να βγάλει τραπεζάκια έξω, να χρησιμοποιήσει δηλαδή δημόσιο χώρο με πολύ χαμηλό μίσθωμα. Ο Δήμος το νοικιάζει σε ασήμαντη τιμή, άρα η εστίαση έχει τη δυνατότητα να διπλασιάσει τον χώρο της, χωρίς να διπλασιάσει την τιμή της. Στο Βερολίνο είχε εμπλακεί στη διαδικασία και μια τοπική μαφία απειλώντας μαγαζάτορες για να τους αναγκάσει να πουλήσουν τα μαγαζιά τους».

Το λιανεμπόριο

Όπως έχει δείξει η ελληνική και διεθνής εμπειρία από τη δεκαετία 1960, οι πεζοδρομήσεις χωρίς κανένα άλλο μέτρο πολιτικής και ελέγχου οδηγούν σε άνοδο των τιμών γης και σε μη αναστρέψιμες αλλαγές χρήσεων γης. «Τέτοιες “αναστρέψιμες” παρεμβάσεις συνέβαλαν στην εξαφάνιση της βιοτεχνίας και του εξειδικευμένου εμπορίου και, βέβαια, στην εξαφάνιση των πελατών τους από το κέντρο της Αθήνας, οδηγώντας στην όλο και μεγαλύτερη απόδοσή του στους επισκέπτες. Για παράδειγμα, ακόμη κι αν αφαιρεθούν οι ταμπέλες και οι γλάστρες, δεν θα επιστρέψουν τα καταστήματα που πουλούσαν πόμολα, βρύσες και άλλα συναφή στην οδό Βύσσης. Αυτός είναι ο στόχος για το κέντρο της πόλης;» αναρωτιέται η Ντίνα Βαΐου.

Δεν εκφράζουν βέβαια όλοι τις ίδιες αγωνίες. Ιδιαίτερα θετικά έχει ήδη τοποθετηθεί ο Γιάννης Ρέτσος, πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, θεωρώντας πως η Αθήνα θα γίνει πιο ελκυστική για τους επισκέπτες, «γιατί πρώτα θα είναι πιο ελκυστική για τους ίδιους τους κατοίκους της». Θετικά τοποθετείται και ο πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Αθηνών Σταύρος Καφούνης, εξηγώντας πως ο ίδιος θα αφιερώσει τις δυνάμεις του στη βελτίωση του σχεδίου.

Μπορεί οι πολεοδόμοι, οι συγκοινωνιολόγοι, οι κοινωνικοί γεωγράφοι να ερίζουν και να επιχειρηματολογούν για το ποια πόλη θέλουμε, συμφωνούν όμως πως σε αυτόν τον διάλογο δεν μπορεί να απουσιάζουν οι κάτοικοι όλης της Αθήνας (και όχι μόνο του κέντρου), εργαζόμενοι και έμποροι, αρκεί όλοι αυτοί να έχουν πραγματική ενημέρωση για το τι ενδέχεται να συμβεί. Προς το παρόν αυτή ακόμα δεν είναι μια «ανάπλαση για όλους», όπως δηλώνει ο Κ. Μπακογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 17/5/2020). Κι αν ο δήμαρχος έχει ως επικοινωνιακό μότο «ότι περπατάμε μαζί την πόλη» (για να τη συνδιαμορφώσουμε), προς το παρόν οι συμμετοχικές διαδικασίες μάλλον έχουν πάει... Περίπατο.

Αθήνα δεν είναι μόνο το Κέντρο

Όπως προκύπτει, δεν πρόκειται για ένα έργο για ολόκληρη την πόλη αλλά και πάλι για μια αλλαγή του Κέντρου της, ένα έργο από το οποίο ελάχιστα αν όχι καθόλου θα ωφεληθούν οι κάτοικοι σε γειτονιές όπως Αμπελόκηποι, Κυψέλη, Γκύζη, Παγκράτι, Πατήσια, Βοτανικός, Ακαδημία Πλάτωνος και σε περιοχές όπου ακόμα δεν υπάρχει αποχετευτικό δίκτυο.

«Οι δήμαρχοι της Αθήνας διαχρονικά σπανίως περπατάνε βορείως της Ασκληπιού και δυτικά της Πανεπιστημίου», μας λέει χαμογελαστά η καθηγήτρια Πολεοδομίας του ΕΜΠ, Ντίνα Βαΐου, η οποία αναγνωρίζει πως είναι δύσκολο να εκφραστούν αντιρρήσεις όταν στόχος είναι η αύξηση του χώρου κίνησης των πεζών, μέσω πεζοδρομήσεων ή και περιορισμού των λωρίδων κυκλοφορίας αυτοκινήτων. Η ίδια όμως επισημαίνει πως πίσω από το αυτοεπιβεβαιούμενο επιχείρημα, ότι τα μέτρα θα είναι καλά «για όλους», αποκρύβεται ένα μωσαϊκό κατοίκων με μεγάλες διαφορές/ανισότητες μεταξύ τους – ως προς την κοινωνική τάξη, το εισόδημα, την εθνότητα, το φύλο, την ηλικία, τη σεξουαλική προτίμηση, την υγεία και αρτιμέλεια, την κατάσταση απασχόλησης, τις συνθήκες κατοίκησης κ.ά. «Τα εντυπωσιακά 3D σχέδια που δημοσιεύτηκαν στον Τύπο είναι ερώτημα αν απαντούν σε ανάγκες και προτεραιότητες των υπαρκτών κατοίκων ή στις προσδοκίες των επισκεπτών που ο Δήμος επιθυμεί να προσελκύσει».

Πηγή: ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ - ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ