Ανοιχτές Άδειες: η Συνεργατική Οικονομία στο Διαδίκτυο

Ένα εξαιρετικά χρήσιμο, αν και άγνωστο στους περισσότερους, εργαλείο για την ανάπτυξη της συνεργατικής οικονομίας είναι οι λεγόμενες «ανοιχτές άδειες».

H αδειοδότηση αφορά τους όρους υπό τους οποίους διανέμεται ένα προϊόν. Αποτελεί, δηλαδή, έναν νομικό μηχανισμό μέσω του οποίου ο δημιουργός-παραγωγός μπορεί να καθορίσει τους περιορισμούς που επιθυμεί να επιβάλει στους τελικούς χρήστες των προϊόντων του.

 

Η κατεξοχήν κλειστή άδεια, το γνωστό σε όλους μας copyright, επιτελεί αυτήν ακριβώς τη λειτουργία, καθιστώντας παράνομη την (δίχως άδεια) αναπαραγωγή και αναδιανομή οποιουδήποτε προϊόντος διανέμεται υπό τους όρους του.

Σε αντιδιαστολή με το copyright που, όπως είπαμε, χρησιμοποιείται για να επιβάλλει περιορισμούς στους χρήστες ενός προϊόντος, λειτουργούν οι ανοιχτές άδειες, που επιτρέπουν στον δημιουργό να παραχωρήσει στους τελικούς χρήστες των προϊόντων του την ελευθερία να τα τροποποιήσουν, να τα αναπαραγάγουν και να τα αναδιανείμουν.

Παρότι αρκετοί τις αγνοούν ακόμη και σήμερα, οι ανοιχτές άδειες δεν αποτελούν καινούργια ιδέα.

Οι άδειες αυτές χρησιμοποιούνται ευρύτατα στον χώρο της τεχνολογίας εδώ και τρεις δεκαετίες, υποστηρίζοντας τη συνεχιζόμενη ανάπτυξη πληθώρας τεχνολογικών προϊόντων, όπως το λειτουργικό σύστημα Λίνουξ (που «τρέχει» σε περισσότερες συσκευές από οποιοδήποτε άλλο λειτουργικό σύστημα σήμερα), o κυρίαρχος διακομιστής για ιστοσελίδες στο Ιντερνετ (web server) Apache, το πρωτόκολλο διαμοιρασμού αρχείων (peer-to-peer) bitTorrent, ο τρισδιάστατος εκτυπωτής RepRap, o υπολογιστής (μεγέθους κινητού τηλεφώνου) RasberryPi, ο φορητός υπολογιστής One Laptop Per Child (OLPC), η μητρική πλακέτα-μικροελεγκτής Arduino7 και το αυτοκίνητο Wikispeed.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η χρήση ανοιχτών αδειών περιορίζεται αποκλειστικά σε χάι-τεκ προϊόντα και τεχνολογίες αιχμής.

Το αντίθετο μάλιστα: εξίσου συχνά η χρήση τους περιλαμβάνει πολύ πιο συνηθισμένα προϊόντα, όπως τα γεωργικά μηχανήματα που φτιάχνει το Open Source Ecology στις ΗΠΑ, ο Ολοκληρωμένος Συνεταιρισμός της Καταλονίας ή ο συνεταιρισμός L’Atelier Paysan στη Γαλλία με γνώμονα τις ιδιαίτερες ανάγκες των μικρών παραγωγών του τόπου τους.

Το μεγάλο πλεονέκτημα των ανοιχτών αδειών είναι ότι προάγουν τη συνεργασία, καθιστώντας έτσι εφικτή την αποκεντρωμένη ανάπτυξη και εξέλιξη ενός προϊόντος.

Οποιοσδήποτε μπορεί νόμιμα να «κατεβάσει» μέσω του Ιντερνετ τα σχέδια του αυτοκινήτου Wikispeed, του τρισδιάστατου εκτυπωτή RepRap ή των αγροτικών μηχανημάτων του Open Source Ecology, να τα μελετήσει και να τα αναπαράξει τοπικά.

Συχνά, αποτέλεσμα αυτού είναι η περαιτέρω εξέλιξη ενός προϊόντος ή ακόμη και η ανάπτυξη νέων προϊόντων. Αυτός είναι πρωτίστως ο λόγος που τα συνεταιριστικά εγχειρήματα πρέπει να ασχοληθούν πιο σοβαρά με τις ανοιχτές άδειες. Γιατί να πρέπει το κάθε εγχείρημα να αναπτύσσει «από το μηδέν» τα δικά του εργαλεία;

Οι μικροί αγροτικοί συνεταιρισμοί στην Ελλάδα θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιήσουν τα σχέδια του Open Source Ecology ή του L’Atelier Paysan ως βάση για την ανάπτυξη των δικών τους γεωργικών μηχανημάτων, μειώνοντας έτσι δραστικά το κόστος κατασκευής τους.

Για να συλλάβουμε ωστόσο την πλήρη σημασία τους, πρέπει να καταλάβουμε ότι τα προϊόντα που διανέμονται υπό ανοιχτές άδειες δεν αποτελούν απλά «ανοιχτές» δεξαμενές πόρων, αλλά και κοινές δομές που ανταποκρίνονται στις κατ’ ανάγκη περιορισμένες (λόγω μεγέθους) παραγωγικές δυνατότητες των περισσότερων μικρών συνεταιριστικών επιχειρήσεων, επιτρέποντάς τους να επωφεληθούν από τις δυνατότητες που προσφέρει η συμμετοχή σε συνεργατικά δίκτυα ανάπτυξης προϊόντων.

Ενα εξίσου σημαντικό επιχείρημα υπέρ της χρήσης ανοιχτών αδειών αφορά τη μορφή της διανομής των προϊόντων που παράγουν τα συνεταιριστικά εγχειρήματα, δηλαδή τη μορφή της ιδιοκτησίας που τα προϊόντα τους αντιπροσωπεύουν.

Για να το πούμε απλά, πολλοί συνεργατιστές θεωρούν ότι τα προϊόντα που παράγουν και εμπορεύονται οι συνεταιρισμοί οφείλουν να αντανακλούν μια διαφορετική ιδιοκτησιακή λογική από αυτή που χαρακτηρίζει τα προϊόντα των ιεραρχικά δομημένων καπιταλιστικών επιχειρήσεων.

Σύμφωνα με αυτή τη θέση, οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις δεν πρόκειται να μετεξελιχθούν σ’ ένα όχημα για την υπέρβαση της καπιταλιστικής οικονομίας, αν τα προϊόντα τους δεν διαφέρουν ως προς τον ιδιοκτησιακό τους χαρακτήρα από τα προϊόντα των ανταγωνιστών τους.

Για να επιτελέσουν δηλαδή αυτόν τον σκοπό, οι συνεταιρισμοί δεν πρέπει να είναι μονάχα ένα μέσο εκδημοκρατισμού του χώρου εργασίας και της διαχείρισης της παραγωγής, αλλά επιπλέον κι ένας φορέας εκδημοκρατισμού της πρόσβασης στα προϊόντα της παραγωγής.

Οι ανοιχτές άδειες παρέχουν ένα νομικό πλαίσιο μέσω του οποίου μπορεί να επιτευχθεί ο εκδημοκρατισμός αυτός, προσφέροντας έτσι στα συνεργατικά εγχειρήματα ένα πολύτιμο εργαλείο για την ανάδειξη του κοινωνικού και αλληλέγγυου χαρακτήρα της συνεταιριστικής παραγωγής και οικονομίας.

Πηγή: COMMONSLAB - ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ