Μουσεία: Γιορτή χωρίς την παρουσία του Κοινού

Εξαιτίας του κορωνοϊού τα μουσεία πέρυσι γιόρτασαν με κλειστές τις πόρτες τους, αλλά με πλήθος δράσεων στο Διαδίκτυο. Διαφορετικός θα είναι και ο φετινός καθιερωμένος διεθνής εορτασμός τους στις 18 Μαΐου. Στα 44 χρόνια του θεσμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, που καθιέρωσε το 1977 το ICOM (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων)  στην προσπάθειά του να αναδείξει τον ρόλο αυτών των πολιτιστικών οργανισμών στη σύγχρονη κοινωνία, η γιορτή τους θα είναι για δεύτερη φορά online.

 

Η υγειονομική κρίση επηρέασε παγκόσμια τον τρόπο λειτουργίας τους, διέκοψε τις δραστηριότητές τους, προκάλεσε τεράστιες απώλειες εσόδων από τα εισιτήρια, τα πωλητήρια, τα καφέ, τα υποχρέωσε να ψηφιοποιήσουν συλλογές τους, να προτείνουν, ακόμη και τα πιο μικρά από αυτά, ψηφιακές δράσεις για να συντηρήσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών τους. Είναι σαφές ότι σχηματίζεται ένα καινούργιο τοπίο όσο καταμετρούνται διεθνώς οι απώλειες των lockdowns, υποχρεώνοντας τον κόσμο των μουσείων να σκεφτεί διαφορετικά για το μέλλον τους και τη βιωσιμότητά τους στη μετά COVID εποχή.

Αυτό είναι και το θέμα του φετινού εορτασμού: «Το Μέλλον των Μουσείων: Αναστοχασμός και Επανεκκίνηση». Η επίτιμη διευθύντρια του υπουργείου Πολιτισμού και πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) Τέτη Χατζηνικολάου, ήδη από τον περασμένο Δεκέμβριο, είχε υπογραμμίσει σε σχετικό ρεπορτάζ της «Κ» ότι το μουσείο τού αύριο δεν θα είναι το ίδιο με εκείνο του χθες. Και είχε τονίσει (βασιζόμενη σε παγκόσμια έρευνα του ICOM) ότι τα μουσεία πρέπει να ξανακερδίσουν το κοινό που έχασαν. 

Σήμερα η κ. Χατζηνικολάου, μιλώντας για τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων που πλησιάζει, μας λέει ότι «για δεύτερη συνεχή φορά στην ιστορία του θεσμού τα περισσότερα μουσεία στον κόσμο θα γιορτάσουν χωρίς την παρουσία του κοινού. Αυτή η ψηφιακή γιορτή –με ενδιαφέρουσες και αξιόλογες κατά τα άλλα δράσεις– μας ωθεί, για άλλη μία φορά, σε αναστοχασμό για το μέλλον των μουσείων. Πώς θα είναι η επόμενη μέρα και με ποιους στόχους και όρους θα γίνει η επανεκκίνηση; Πώς θα μπορέσουν να ξεπεράσουν την πολύπλευρη κρίση και να προσελκύσουν και πάλι το κοινό;». 

Αν δεν έχουμε νέες δυσάρεστες εκπλήξεις με τα επιδημιολογικά φορτία, τα μουσεία θα ανοίξουν στις 4 Μαΐου. Σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, το θερινό ωράριο σ’ αυτά, αντί της καθιερωμένης έναρξης την 1η Απριλίου, τίθεται σε ισχύ από τις 4/5. Ακόμη κι έτσι δεν μπορούν να δεχθούν κοινό με ελεύθερη είσοδο όπως συνηθίζεται στις 18 Μαΐου. «Δεν το ρισκάρουμε», δηλώνει η πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος του ICOM. Οσο για το θέμα του εορτασμού, η κ. Χατζηνικολάου λέει στην «Κ» ότι «η ψηφιακή στροφή που σημειώθηκε εξαιτίας της παρατεταμένης πανδημίας βοήθησε τα μουσεία να μην παραμείνουν σιωπηλά, προσπαθώντας  μάλιστα να αγγίξουν και το απομακρυσμένο κοινό. Διαδικτυακές ξεναγήσεις, ψηφιακές εκθέσεις, ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό, διαλέξεις και πλήθος άλλων δράσεων αποτέλεσαν και αποτελούν μια γέφυρα για τη νέα εποχή. Μια νέα εποχή κατά την οποία τα μουσεία θα πρέπει να ανοίξουν ακόμη περισσότερο στην κοινωνία και στα προβλήματά της, ώστε αυτή να γίνει συμμέτοχος και συνδιαμορφωτής της μουσειακής καθημερινότητας. Τα μουσεία όλων των κατηγοριών, μικρά ή μεγάλα, με τις συλλογές που διαθέτουν έχουν τη δύναμη να γίνουν χώροι αυτογνωσίας και ψυχαγωγίας, χώροι έμπνευσης και δημιουργίας για ένα καλύτερο μέλλον». Οσο για το τιμώμενο φέτος μουσείο, δεν έχει ακόμη οριστεί. 

 

Βίαιες αλλαγές

Ας δούμε όμως τι τους προκάλεσε η υγειονομική κρίση. Σύμφωνα με έκθεση του Δικτύου Ευρωπαϊκών Οργανισμών Μουσείων, στο δεύτερο lockdown τα μουσεία καταγράφουν πτώση άνω του 75%, η οποία προήλθε κυρίως από τη μείωση του παγκόσμιου τουρισμού (73%). Το 66% αναφέρει ότι έλαβε οικονομική υποστήριξη, τα μεγαλύτερα μουσεία αναζήτησαν –σύμφωνα με τις απαντήσεις– εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης, ενώ 7 στα 10 αναμένουν περικοπές στον προϋπολογισμό τους. Η πλειονότητά τους θεωρεί ότι η μεγαλύτερη πρόκληση τα επόμενα δύο χρόνια θα είναι να επιστρέψουν επισκέπτες στις εγκαταστάσεις τους. 

Η ετήσια έκθεση της εφημερίδας Art σημειώνει ότι η πανδημία είχε καταστροφικές συνέπειες στα μουσεία διεθνώς. Το 2020 το Λούβρο κατέγραψε πτώση 72% συγκριτικά με το 2019, αλλά γενικότερα η κίνηση στις αίθουσες των 100 μουσείων με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στον κόσμο μειώθηκε κατά 77% εξαιτίας του κορωνοϊού και τα έσοδα κατρακύλησαν από τα 230 εκατ. δολάρια στα 54 εκατ. δολάρια. 

Είναι φανερό ότι η πανδημία τα αιφνιδίασε. Η λειτουργία τους, όπως σημειώνει σε ανακοίνωσή του το ICOM, επηρεάστηκε βαθύτατα από τις αλλαγές που έπληξαν με πρωτοφανή και βίαιο τρόπο τον πλανήτη. «Γενικότερα ο χώρος του πολιτισμού έχει πληγεί περισσότερο από κάθε άλλον τομέα, με σοβαρότατες οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες». Η  παγκόσμια κρίση λειτουργεί και ως καταλύτης για την προώθηση σημαντικών αλλαγών όπως η ψηφιοποίηση των μουσειακών συλλογών καθώς και η αναζήτηση νέων μεθόδων για την απόκτηση εμπειριών και τη διάχυση της πολιτισμικής δημιουργίας. «Σε μια ιδιαίτερα σημαντική καμπή για την κοινωνία μας, τα μουσεία καλούνται να γίνουν πρωτοπόροι στη νέα εποχή».

 

Φωτογραφία: Το Μουσείο Ακρόπολης.

Πηγή: Γιώτα Συκκά  - ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ