Ελένη Καραΐνδρου: ‘Ποια έγνοια υπάρχει για το ζωντανό πολιτισμικό υλικό που παράγεται σήμερα στον τόπο;’ Της Λένας Κυριακίδη

Χάρη στον μουσικό θησαυρό που έχει καταθέσει στην Εβδομη Τέχνη η Ελένη Καραΐνδρου τιμήθηκε πρόσφατα με το Lifetime Achievement Award, κορυφαία διάκριση στον χώρο της κινηματογραφικής μουσικής, στο πλαίσιο του 48ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Γάνδης. Δύο αποθεωτικές συναυλίες για την ίδια στην κατάμεστη Οπερα της πόλης, μια σημαντική τιμή για τη χώρα μας και τη μουσική της μέσα από τη μεγάλη οθόνη.

 

Ενα ιδιαίτερης βαρύτητας βραβείο, καθώς στις δύο δεκαετίες του θεσμού έχει απονεμηθεί σε σπουδαίους δημιουργούς όπως οι Μίκης Θεοδωράκης, Ριουίτσι Σακαμότο, Ελμερ Μπέρνσταϊν, Μορίς Ζαρ, Φράνσις Λε, Τζον Μπάρι και Κριστόφ Πεντερέτσκι, έρχεται να προστεθεί στον μακρύ κατάλογο με σημαντικές διακρίσεις για τη μεγαλύτερη Ελληνίδα συνθέτρια, όπως το «Φελίνι» για τον καλύτερο συνθέτη της Ευρώπης (1992), ο Χρυσός Σταυρός του Τάγματος της Τιμής στην Ελλάδα (2002) και ο τίτλος του Ιππότη του Τάγματος Γραμμάτων και Τεχνών στη Γαλλία (2014).

Η γυναίκα που στην αρχή της καριέρας της δεν πήγε λόγω ανασφάλειας στο μοντάζ της «Περιπλάνησης», της πρώτης ταινίας μυθοπλασίας για την οποία έγραψε όλη τη μουσική, αλλά δέχτηκε τηλεφώνημα μετ’ επαίνων από τη μοντέρ Δέσπω Μαρουλάκου για τη δουλειά της. Εκείνη που, αν κι είχε κάνει ντεμπούτο στην Ελλάδα με τη «Μεγάλη Αγρυπνία» σε στίχους Κ. Χ. Μύρη, δεν έβρισκε δισκογραφική να κυκλοφορήσει το πρώτο της LP με τις συνθέσεις για τα δύο φιλμ του Χριστόφορου Χριστοφή επειδή δεν περιλάμβαναν παρά μόνο ένα τραγούδι -τη «Ρόζα» σε εκπληκτική ερμηνεία της ίδιας-, αλλά επέμεινε και τα εξέδωσε τελικά σε ανεξάρτητη παραγωγή και 2.000 ανάρπαστα αντίτυπα. Αυτή λοιπόν η γυναίκα κατόρθωσε έναν άθλο.

Να αγαπηθεί πολύ εκτός των συνόρων και να συμβάλει στην εξοικείωση του κοινού με την ορχηστρική μουσική εντός. Η δική της μουσική μάς μεταφέρει σε μουσικά τοπία που άλλοτε μας γαληνεύουν, άλλοτε μας συνταράζουν, που φτάνουν στα μύχια της ψυχής, εκφράζουν τραύματά της και ανεξαρτήτως μελωδίας προσφέρουν ένα ευεργετικό άνοιγμα στο φως.

 

Η καταχωρισμένη Ελένη της ελληνικής μουσικής, μια ευτυχισμένη και πλέον γεμάτη καλλιτέχνιδα, στο απίστευτα γοητευτικό ταξίδι της εδώ και μισό αιώνα έντυσε μουσικά 30 φιλμ, ανάμεσά τους των Κανελλόπουλου, Μαυρίκιου, Κωνστανταράκου, Μαρκετάκη, Φον Τρότα, Ραντοβάνοβιτς, Ματσακουράτι και φυσικά του alter ego της, Θ. Αγγελόπουλου, 65 θεατρικές παραστάσεις (οι μουσικές για τις 22 εξ αυτών, σε σκηνοθεσία του Αντώνη Αντύπα, κυκλοφορούν σε τριπλό δίσκο-λεύκωμα από τη Μικρή Αρκτο), μπαλέτα, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές παραγωγές. Αμέτρητες οι συναυλίες της ανά τον κόσμο με ορχήστρες από τη Συμφωνική της Ταϊπέι μέχρι τη Santa Cecilia της Ρώμης.

Και βέβαια το έργο της έχει μελετηθεί και σε ακαδημαϊκό επίπεδο σε Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού. Λίγες μέρες πριν μπει στο στούντιο για το τελευταίο της σάουντρακ, αυτό της νέας ταινίας του κορυφαίου σκηνοθέτη Τέρενς Μάλικ, μας μιλά με πάθος, ζωντάνια και χιούμορ για κάποιους σταθμούς από το πανόραμα των συνεργασιών της και την ανάγκη να βρει επιτέλους χρόνο να ασχοληθεί με την έκδοση του ανέκδοτου έργου της.

 

• Συγκινημένη κατά την παραλαβή του βραβείου με το οποίο τιμηθήκατε για το σύνολο του έργου σας, το μοιραστήκατε με τους σκηνοθέτες που έχετε συνεργαστεί και μνημονεύσατε ειδικά τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Πώς νιώθετε για όλο αυτό και τι έπεται;

Η Συμφωνική Ορχήστρα των Βρυξελλών με μαέστρο τον Ντιρκ Μπρος ήταν πραγματικά ονειρεμένη. Ηταν φυσικό να νιώθω πολλή συγκίνηση. Αφιέρωσα το βραβείο στον Θόδωρο, λέγοντας ότι είναι μια πράξη αγάπης, μνήμης και σεβασμού απέναντί του, γιατί του το χρωστούσα. Δεν έχω καταλάβει πώς έχω κάνει τόσο πολλή δουλειά. Ο,τι έκανα, το έκανα με την καρδιά μου και κάθε συνεργασία είχε μέσα μου ένα αντίκρισμα ψυχικό, αλλιώς δεν θα την έκανα. Συνεργαζόμουν μόνο όταν έβλεπα ότι μ’ έναν δημιουργό βαδίζουμε πνευματικά και ιδεολογικά κάπως στον ίδιο δρόμο. Οπως συνέβη με τον Θόδωρο. Εκτός από τη μουσική, έχει σημασία ποιος είσαι, πώς κινείσαι μέσα στην κοινωνία και πώς λειτουργείς ως πολιτικό ον.

Εγραψα επίσης μουσική γι’ αυτόν τον φοβερό άνθρωπο και σκηνοθέτη που αγαπώ πολύ, τον Τέρενς Μάλικ. Θυμάμαι πως όταν συναντηθήκαμε πρώτη φορά πριν από δύο χρόνια στο γύρισμα που έκανε στην Τουρκία, μου είπε τον τότε τίτλο της ταινίας «The Last Planet» («Ο τελευταίος πλανήτης», τελικά θα ονομαστεί «The Way of the Wind» - «Ο δρόμος του ανέμου») κι εγώ του είπα ότι θα είναι... the last soundtrack (σ.σ. το τελευταίο σάουντρακ)! Βαθιά μέσα μου αισθάνομαι ότι πιο νέοι άνθρωποι θα πάρουν τη σκυτάλη, αν δεν την έχουν ήδη πάρει. Εχω αποφασίσει να περιορίσω λίγο αυτά που κάνω. Εχω να ολοκληρώσω δίσκους μου, να κάνω συναυλίες, να γράψω καινούργια έργα για τους φίλους μου που αγαπάω και κυρίως να τα εκδώσω. Εχω πρόταση από τον μεγαλύτερο αγγλικό οίκο να εκδώσει τα έργα μου κι εδώ και 20 χρόνια περιμένει απάντηση.

 

• Αφιερώσατε το βραβείο και στον ιδρυτή της ECM, Μάνφρεντ Αϊχερ, που είχε σημειώσει το ιδιαίτερο ταλέντο σας «στη σύλληψη και ανάπτυξη της συναισθηματικής και διανοητικής ουσίας ενός σεναρίου», δηλώνοντας ότι συγκινείται από τον μελαγχολικό χαρακτήρα και τη σαφήνεια της μουσικής σας. Πώς συναντηθήκατε;

Σε λίγες μέρες ο Αϊχερ έρχεται στην Αθήνα για να ετοιμάσουμε το άλμπουμ με όλα τα θέματα από την ταινία του Μάλικ. Κάνουμε μαζί την «αρχιτεκτονική» κάθε άλμπουμ, δεν είναι ποτέ ακριβώς «μόνο» ένα σάουντρακ. Μου αρέσει πολύ που ο Αϊχερ έχει πάντα μαζί του ένα τετράδιο με ποιήματα που αγαπάει, ανάμεσά τους πολλά του Σεφέρη. Πώς βρέθηκα στην ECM; Λάτρευα τον ήχο του Γκαρμπάρεκ, που με έφερε κοντά της. Είχα πάρα πολύ συγκινηθεί από πολλούς δίσκους του. Ειδικά το «Places» με είχε εμπνεύσει πολύ.

Τον πήρα τηλέφωνο, πήγα στο Οσλο. Και μου εξομολογήθηκε ότι αν τον είχε πάρει ατζέντης, δεν θα είχε πει «ναι». Ομοιος ομοίω αεί πελάζει. Παίζει σημαντικό ρόλο να κινούμαστε στο ίδιο μήκος κύματος. Οταν πήγα στο στούντιό του με τις νότες μου για το θέμα του αποχαιρετισμού για τον «Μελισσοκόμο» και το έπαιξε, μου σηκώθηκε η τρίχα, είχα δακρύσει. Με συγκίνηση γίνονται τα πράγματα, αν δεν υπάρχει αυτό, δεν υπάρχει τίποτα. Ο Αϊχερ είναι φανατικός κινηματογραφόφιλος, έχει κάνει και μια εκπληκτική ταινία, το «Holozan». Είχε αγαπήσει τη μουσική μου για το «Ταξίδι στα Κύθηρα» και παρότρυνε τότε τον Γκαρμπάρεκ να παίξει στον «Μελισσοκόμο».

Οταν μου ζήτησε να με ακούσει, μου έδωσε φτερά. Εμπιστευόμουν πάντα το αυτί και την κρίση του. Στα 30 χρόνια στην ECM μόνο όμορφες και δημιουργικές στιγμές έχω ζήσει. Εκείνον τον τράβηξε ότι βρήκε μια γυναίκα η οποία έγραφε αντάτζο, ρυθμό που του πάει πολύ. Με το αντάτζο από το «Τοπίο στην ομίχλη» ξεκίνησε και τελείωσε η πρώτη συναυλία της ζωής μου. Εκείνη η βραδιά, 6 Σεπτεμβρίου του 1988 -είχε γενέθλια ο γιος μου κι είχε έρθει από το Παρίσι όπου σπούδαζε-, ήταν συγκλονιστική γιατί ταυτόχρονα παιζόταν στο Φεστιβάλ Βενετίας η ταινία. Με τον Θόδωρο ήταν υπέροχη και επεισοδιακή συνεργασία αρχικά. Είχα να κάνω με έναν άνθρωπο που ήταν φοβερός στοχαστής, ένας υπέροχος ομιλητής, ένας καταπληκτικός παραμυθάς. Εγραφα τη μουσική πριν αρχίσει τα γυρίσματα, αλλά τον άκουγα να μιλάει. Με γοήτευε και καταλάβαινα περισσότερα από τον τρόπο που μιλούσε. Οπως λέει ο Χάρολντ Πίντερ, «αυτά που υπάρχουν πίσω από τις λέξεις είναι τα πιο σημαντικά». Ειλικρινά ακόμα δεν πιστεύω ότι ο Θόδωρος έχει φύγει…

 

• Μέσα στην πανδημία «έφυγε» άλλος ένας ποιητής του σινεμά, ο Λευτέρης Ξανθόπουλος. Πώς ήταν η εμπειρία σας από την επαφή σας για την εξαιρετική ταινία «Καλή πατρίδα σύντροφε», που επίσης είχε βραβευτεί για το σάουντρακ.

Ηταν φοβερή η συνεργασία μας, πολύ δυνατό το θέμα της πολιτικής προσφυγιάς. Πολύ ωραία η ταινία και η φωτογραφία του Αντρέα Σινάνου. Ο Θόδωρος είχε «ζηλέψει» τη μουσική. Είχα πάει στο χωριό Μπελογιάννης, είχα ζήσει τα γυρίσματα κι αγαπώ πολύ αυτά τα θέματα, όπως αυτό με την τρομπέτα στο φινάλε, που επιστρέφει ο βοσκός στο σκεπασμένο με την ελληνική σημαία φέρετρο. Στεναχωρήθηκα πολύ που «έφυγε» ο φίλος μου ο Λευτέρης… Ηταν ποιητής και πολύ αξιόλογος άνθρωπος. Σκέφτομαι πώς από τη μία μεριά είναι η ζωή κι από την άλλη ο θάνατος.

 

• Μετά την επιστροφή σας από την αυτοεξορία στη Γαλλία, δουλέψατε στο Τρίτο Πρόγραμμα του Μάνου Χατζιδάκι. Πώς ήταν;

Με εφταετίες πήγαινε η ζωή μου! Επταετία στο Παρίσι μετά την έλευση της χούντας, επταετία με τον Μάνο ο οποίος ήταν λαμπρή περίπτωση ανθρώπου. Ηταν το κάτι άλλο. Εφτασα στο σημείο να κάνω εφτά εκπομπές τη μέρα, γιατί κάναμε ένα ραδιόφωνο αγάπης. Οι σπουδές Εθνομουσικολογίας στη Σορβόνη δεν πήγαν χαμένες. Οταν ανακάλυψα τον πλούτο στη δική μας μουσική προφορική παράδοση, έκανα μετά από έρευνα πολλές ηχογραφήσεις. Φέρναμε σπουδαίους εθνομουσικολόγους από έξω. Μου άρεσε πολύ. Σε αυτό το πλαίσιο, και το εργαστήριο μουσικής προφορικής παράδοσης στο πνευματικό κέντρο Ωρα με τους Τάσο Χαλκιά, Νίκο Στεφανίδη, Μαθιό Μπαλαμπάνη, Αριστείδη Μόσχο και άλλους λαϊκούς οργανοπαίκτες και καμιά διακοσαριά μουσικούς που διδάχτηκαν από αυτούς.

 

• Στον αντίποδα η σημερινή έλλειψη παιδείας…

Η έλλειψη παιδείας οφείλεται στη γενικότερη έλλειψη μεγάλου ενδιαφέροντος από την πολιτεία για την Παιδεία. Το λέω και ως εκπαιδευτικός, καθώς εργάστηκα τρία χρόνια σε σχολείο μετά το Πανεπιστήμιο και παράλληλα με το Ωδείο και τις σπουδές μου για πιανίστα. Oλα τα παιδιά θα έπρεπε να μαθαίνουν και μουσική, θα ήταν σωτηρία. Να μάθει το παιδί ακορντεόν, πιάνο, κιθάρα. Η μουσική βγάζει τα καλά στοιχεία από μέσα του, οργανώνει καταπληκτικά τη σκέψη του, του δίνει τρόπο έκφρασης και αυτοπεποίθηση.

 

• Ο Ταρκόφσκι είχε πει πως η τέχνη επιβεβαιώνει ό,τι καλό υπάρχει στον άνθρωπο: ελπίδα, πίστη, ευσέβεια, αγάπη, ομορφιά.

Ηταν λατρεμένος, ένας και μοναδικός. Δεν νομίζω ότι θα υπάρξει δεύτερος. Μου άγγιξες πολύ ευαίσθητο σημείο τώρα. Οταν είχα δει τον «Καθρέφτη» του Ταρκόφσκι, δύο μέρες δεν μπορούσα να κοιμηθώ, γιατί είδα μια νέα γραφή. Πολύ υψηλή τέχνη, σπουδαία παρακαταθήκη.

 

• Πώς βιώνετε αυτή την περίοδο μέσα στον ζόφο της πανδημίας; Ο χώρος σας έχει πληγεί βαριά.

Εχει πληγεί τραγικά η μουσική, έχει πληγεί το θέατρο. Ολοι οι φίλοι μου διεθνώς έμειναν ενάμιση χρόνο χωρίς κοινό και δουλειά. Πάρα πολύ δύσκολες στιγμές. Ταλαντούχοι ηθοποιοί πέρασαν μαύρες μέρες. Δεν τελείωσε η πανδημία, ο ιός καιροφυλακτεί. Λυπάμαι πολύ για το ότι στη χώρα μας δεν έχει εμβολιαστεί ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Εγώ έκανα και την τρίτη δόση πριν πάω στο Βέλγιο, γιατί σέβομαι την επιστήμη. Ζήλεψα που στην Οπερα της Γάνδης μπορούσαν να μη φορούν μάσκες, αφού έχει εμβολιαστεί πλήρως το 75%.

 

• Στις ορχήστρες συντελείται μία αναζωογόνηση μέσα από το «φρέσκο αίμα», παρά τα προβλήματα; Τι βλέπετε από τις συμπράξεις σας με νέους μουσικούς διεθνώς κι από την εγγονή σας που είναι απόφοιτος ελληνικού μουσικού σχολείου;

Λατρεύω τους νέους ανθρώπους, γι’ αυτό χαίρομαι ιδιαίτερα που δίνω συνέντευξη σ’ εσάς. Πιστεύω ότι έχουμε μερικά από τα καλύτερα ωδεία στον κόσμο. Δεν έχει αναγνωριστεί ούτε το κύρος, ούτε το έργο τους. Ημουν 17 χρόνια στο Ελληνικό Ωδείο. Πολύ σημαντικές και οι σπουδές στον πανεπιστημιακό χώρο. Εχουμε καταπληκτικούς δασκάλους, όπως ο Βαγγέλης Μπουντούνης, έχουμε συγκλονιστικά μεγάλους μουσικούς και καταπληκτικές ορχήστρες. Ξέρω τουλάχιστον δέκα ερμηνευτές που δεν έχουν το ταίρι τους, όπως ο συγκλονιστικός ομποΐστας Βαγγέλης Χριστόπουλος, ο Σωκράτης Ανθης, ίσως ο μεγαλύτερος τρομπετίστας στην Ελλάδα, και ο καταπληκτικός κλαρινετίστας Νίκος Γκίνος. Εχω εμπνευστεί από εκείνους. Στον τομέα της τζαζ έχω συναντήσει μερικούς από τους καλύτερους στον κόσμο.

Για τις ορχήστρες ο Χατζιδάκις μάς έλεγε ότι υπάρχουν εκπληκτικές παντού, αλλά όχι στην Ελλάδα. Πολύ στενάχωρο το γεγονός ότι έχουμε τόσους εξαιρετικούς μουσικούς, αλλά όχι πολλές ορχήστρες για να τους απορροφήσουν. Είμαστε μια μικρή χώρα λίγων εκατομμυρίων και έχουμε ένα φοβερό δυναμικό. Πότε θα καταλάβει πραγματικά η πολιτεία ότι τον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού πρέπει να τον έχει «στα ώπα ώπα»; Εχω σπουδάσει Αρχαιολογία και λατρεύω την πατρίδα μου και για τις αρχαιότητές της. Αλλά ποια έγνοια υπάρχει για το ζωντανό πολιτισμικό υλικό που παράγεται σήμερα στον τόπο;

 

Φωτογραφία: Mε τη βράβευση της Ελένης Καραΐνδρου στο 48ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Γάνδης τιμήθηκε και η χώρα μας, με μια πλούσια αναδρομή στο ελληνικό σινεμά και τη μουσική του / Φωτ. Jeroen Willems

 

Πηγή: Λένα Κυριακίδη  - ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ , ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ