Καταστρέφουν έναν Υγρότοπο για να μην... πλημμυρίσει! Της Τόνιας Παντελαίου

Το άρθρο ‘Καταστρέφουν έναν υγρότοπο για να μην... πλημμυρίσει!’ της δρ. Τόνιας Παντελαίου, για τον υγρότοπο του Ερασίνου ποταμού στην Βραυρώνα, δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση της ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ.

 

Το πρόσφατα εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνου Πλημμύρας δεν θεωρεί επικίνδυνα τα χαμηλής έντασης πλημμυρικά φαινόμενα στην περιοχή της Βραυρώνας.

Ο Ερασίνος ποταμός είναι ο δρόμος που δημιούργησαν τα νερά από τις πλαγιές του ανατολικού Υμηττού για να φτάσουν στη θάλασσα. Ο Ερασίνος ξεκινώντας από τον Υμηττό εμπλουτίζεται στη συνέχεια με νερά που προέρχονται από τα χαμηλά βουνά της Παιανίας, καθώς και νερά από κοιλαδογενείς εποχικές πηγές, για να φτάσει στην τελική του απόληξη, στις ανατολικές ακτές της Αττικής, εκεί όπου οι αρχαίοι μας πρόγονοι είχαν δημιουργήσει έναν ολόκληρο οικισμό με λιμάνι, την Αρχαία Βραυρώνα, αξιοποιώντας την εύφορη γη γύρω από τις εκβολές του ποταμού αλλά και τον προσήνεμο όρμο που σχηματίζεται από αυτές.

Στο πέρασμα των χιλιετιών πολλά άλλαξαν, το αρχαίο λιμάνι και ο οικισμός καταστράφηκαν, αφήνοντας ως μόνη ανάμνηση το Ιερό της Αρτέμιδας, η γη γύρω από τις εκβολές προεκτάθηκε από τις προσχώσεις του ποταμού, όπως γίνεται πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, και σε αυτό ακριβώς το δέλτα, που παραμένει πλούσιο σε επιφανειακά νερά σε όλη τη διάρκεια του έτους, αναπτύχθηκε ένας πολύτιμος υδροβιότοπος που αυτή τη στιγμή φιλοξενεί δεκάδες σπάνια και απειλούμενα με εξαφάνιση υδρόβια είδη: ψάρια, πουλιά, αμφίβια, θηλαστικά, μερικά από αυτά ενδημικά.

Γι' αυτόν τον λόγο, ολόκληρη η περιοχή έχει αναγνωριστεί από την ευρωπαϊκή νομοθεσία ως περιοχή που πρέπει να τύχει ιδιαίτερης φροντίδας για τη διαφύλαξη των πολύτιμων οικοσυστημάτων της -περιοχή του δικτύου NATURA 2000- ενώ ταυτόχρονα προστατεύεται από το Ρυθμιστικό Σχέδιο για την Αττική που συντάχθηκε το 2014 και αναγνωρίζει τον υγρότοπο του Ερασίνου ως έναν από τους δύο υγροτόπους Α’ προτεραιότητας της Αττικής.

Αλλά, όπως είναι γνωστό, ούτε οι νόμοι της φύσης ούτε οι νόμοι της Ε.Ε. ούτε οι προειδοποιήσεις της επιστήμης για την ύψιστη πλέον σημασία της διατήρησης της βιοποικιλότητας ως του κυριότερου συμμάχου μας έναντι της επερχόμενης κλιματικής αλλαγής, τίποτε απ' όλα αυτά δεν μπορεί να νικήσει την αυτοκαταστροφική ορμή της νεοελληνικής πολιτείας. Ετούτη την ώρα έχουν ήδη ξεκινήσει τα «έργα» που σκοπεύουν να εξαφανίσουν τον υγρότοπο, μετατρέποντας και αυτό το έσχατο καταφύγιο της πολύτιμης αττικής φύσης σε ένα ακόμα τεράστιο τεχνικό έργο, που κατά τη συνήθεια των τελευταίων δεκαετιών αυτοαποκαλείται «αντιπλημμυρικό».

Πρόκειται να υψωθεί ένα τεράστιο φράγμα μήκους 360 μέτρων και ύψους 20 μέτρων και να αλλοιωθεί/μετατοπιστεί η κοίτη του ποταμού με εκσκαφές και συρματοκιβώτια σε συνολικό μήκος 10 χιλιομέτρων!

Το ακριβοπληρωμένο αποτέλεσμα θα είναι να αποκοπεί η φυσική πολυδαίδαλη πορεία των νερών, αποστερώντας τον υγρότοπο από το ζωογόνο υδάτινο στοιχείο του. Το «έργο», που εκπονείται με ευθύνη και απόφαση του υπουργείου Υποδομών και με προϋπολογισμό 23 εκατομμυρίων ευρώ, υποτίθεται πως σκοπεύει να προστατέψει από επικείμενα πλημμυρικά φαινόμενα.

Και κάπου εδώ, ο αρχαίος Ερασίνος, για κακή του τύχη, συναντιέται με την πλήρη διαστρέβλωση όχι πλέον της αρχαίας, αλλά της νεότερης, καθομιλούμενης, ζωντανής μας γλώσσας, που, ακολουθώντας την πολιτειακή ιστορία της νεότερης Ελλάδας, ονομάζει «ανάπτυξη» το ξεθεμελίωμα, «προστασία» την ανεπανόρθωτη καταστροφή, «δημόσιο έργο» τη μεταβίβαση δημόσιων πόρων και αγαθών στις τσέπες -ή ακριβέστερα, στα χαρτοφυλάκια- κάποιων εκλεκτών και «αντιπλημμυρικά έργα» μια σειρά από πανάκριβες τεχνικές επεμβάσεις, που όχι μόνο δεν προστατεύουν από καμιά πλημμύρα την ανθρώπινη ζωή, αλλά, αντίθετα, διαλύουν αυτούς καθαυτούς τους τρόπους λειτουργίας της φύσης που για αιώνες στήριξαν μια εξαιρετική ποιότητα ζωής για το ανθρώπινο στοιχείο που ευδοκίμησε στην αττική γη.

Γιατί αυτό το ποτάμι και τα νερά του δεν εμφανίστηκαν ξαφνικά, τώρα, για να δημιουργήσουν πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Ηταν εκεί από πάντα και όχι μόνο δεν εμπόδισαν, αλλά βοήθησαν τους ανθρώπους να κατοικήσουν, να καλλιεργήσουν και να ζήσουν δίπλα του. Αυτό που εμφανίστηκε τώρα, δεν είναι τα νερά. Είναι η ανθρώπινη επεκτατικότητα και πιο συγκεκριμένα η θρασύτητα κάποιων που δεν διστάζουν μπροστά σε τίποτα προκειμένου να διασφαλίσουν ταυτόχρονα και οικονομικό και «πολιτικό» όφελος.

Στην περίπτωση της Βραυρώνας, είναι πολύ δύσκολο να υποθέσει κανείς άλλους παράγοντες που οδήγησαν στην έμπνευση και απόφαση για την ανάληψη αυτού του πανάκριβου τεχνικού έργου. Το πρόσφατα εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνου Πλημμύρας (ΦΕΚ Β2693/2018), ενώ επισημαίνει καμιά δεκαριά άλλες περιοχές της Αττικής που πιθανόν να κινδυνέψουν από πλημμυρικά φαινόμενα, δεν θεωρεί επικίνδυνα τα χαμηλής έντασης πλημμυρικά φαινόμενα στην περιοχή της Βραυρώνας, ενώ το ίδιο το κείμενο πρότασης για το έργο ως αιτιολόγηση του έργου περιέχει μονάχα δύο προτάσεις που μιλούν για «πλημμυρικό κίνδυνο», χωρίς να διευκρινίζουν ούτε από πού θα προέλθει αυτός ούτε τι ακριβώς θα πλήξει.

Ταυτόχρονα δεν υπάρχει στην περιοχή οικισμός. Και σύμφωνα με τον ισχύοντα χωροταξικό σχεδιασμό [Ρυθμιστικό Αττικής-Αθήνας (Ν. 4277/ΦΕΚ Α156/2014), Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου Μεσογείων (ΦΕΚ Δ199/2003), Υγρότοποι Α’ προτεραιότητας Αττικής και κλάδοι Δ’ προτεραιότητας (ΦΕΚ Α142/2018 άρθρο 54)], ούτε μπορεί να υπάρξει. Για όσο τουλάχιστον υπάρχει ο υγροβιότοπος…

Στην πραγματικότητα ο Ερασίνος δεν απειλείται για πρώτη φορά. Σημαντικό μέρος του χώρου του βρίσκεται ήδη «αξιοποιημένο» ως υπόγειος οχετός κάτω από τις ανθρώπινες κατασκευές του Κορωπίου και του Μαρκόπουλου. Και τα όσα πραγματικά πλημμυρικά φαινόμενα έχουν κατά διαστήματα καταγραφεί στον Ερασίνο, έχουν παρουσιαστεί εκεί ακριβώς όπου υπάρχουν αυτές οι παλαιότερες τεχνικές επεμβάσεις των ανθρώπων, που πρώτα επέλεξαν να χτίσουν πάνω στο ποτάμι και μετά μπάζωσαν και υπογειοποίησαν το ποτάμι για να «προστατευτούν» από αυτό.

Η τωρινή παρέμβαση, το εκκολαπτόμενο θηριώδες έργο, προφανώς συνδέεται με τις νεότερες κατασκευές: το παρακείμενο αεροδρόμιο και την Αττική οδό, απ' όπου υποτίθεται πως μπορεί κάποια στιγμή να προέλθει μεγάλη ποσότητα βρόχινων νερών που δεν θα μπορούν να παροχετευτούν αλλού και θα «πλημμυρίσουν» - τι; Τον υγρότοπο που ήδη ζει και υπάρχει μόνιμα «πλημμυρισμένος» από τα νερά του! Οπότε εμείς καταστρέφουμε τον υγρότοπο, για να μην κινδυνεύει να πλημμυρίσει!

Πρόκειται για τη συνήθη εξέλιξη των πραγμάτων σχετικά με τα ποτάμια και τα ρέματα στην Ελλάδα: Καταλαμβάνουμε τον χώρο τους, διαλύουμε τη φυσική τους κοίτη, καταστρέφουμε την ικανότητά τους να αυτοκαθαρίζονται από τους φυσικούς βιολογικούς μηχανισμούς που αναπτύσσονται στις κοίτες και στα πρανή τους, διαλύουμε τη φυσική τους αυτορύθμιση, τα μετατρέπουμε σε οχετούς και μετά, αναζητούμε τρόπους να «αποκαταστήσουμε» με πανάκριβα και αναποτελεσματικά μέσα αυτό που μόνοι μας καταστρέψαμε.

Και αυτό το ονομάζουμε «αντιπλημμυρικό έργο», παρότι είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που λέει το όνομά του. Γιατί τις -επικίνδυνες για τους ανθρώπους- πλημμύρες δεν τις παράγει το ποτάμι. Τις παράγει η καταστροφή του φυσικού χώρου του ποταμού από τους ανθρώπους. Και για να είναι ένα έργο αντιπλημμυρικό θα έπρεπε να απομακρύνει τα ανθρώπινα κατασκευάσματα από την κοίτη και τη φυσική πλημμυρική ζώνη του ποταμού, όχι να στερεί τον ποταμό από την κοίτη του ή την κοίτη από τα νερά της!

Το Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνου Πλημμύρας για την Αττική είναι ιδιαίτερα εύγλωττο ως προς αυτό: Στην Αττική, μέχρι και τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, δηλαδή προτού η οικιστική ανάπτυξη πάρει τις τερατώδεις διαστάσεις που πήρε τελικά και προτού τα ρέματα και τα ποτάμια εξαφανιστούν κάτω από τόνους τσιμέντων και συρματοκιβωτίων, ουσιαστικά δεν υπήρχαν πλημμύρες. Τα πλημμυρικά φαινόμενα εμφανίζονται από τη δεκαετία του ’80 και μετά. Οι αριθμοί είναι συγκλονιστικοί: Σε περιοχές της Αττικής όπου εμφανιζόταν ένα πλημμυρικό φαινόμενο τον χρόνο, τώρα προκύπτουν 66 τέτοια! Ομως εμείς συνεχίζουμε ακάθεκτοι!

Σε πολλές χώρες του κόσμου, και όχι μόνο ευρωπαϊκές, αφού έζησαν και εκεί την εποχή της υπεροπτικής αντιμετώπισης ρεμάτων και ποταμών, έχουν ήδη αναθεωρήσει την αντίληψη περί του κοινωνικά ορθού μακροπρόθεσμα χειρισμού των υδάτινων ροών, σε σημείο που να προβαίνουν σε ριζική αποκάλυψη ολόκληρων χιλιομέτρων αστικών ποταμών και ρεμάτων που είχαν υπογειοποιηθεί, εγκιβωτιστεί ή καταπατηθεί από άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες.

Ταυτόχρονα εξελίσσουν επιστημονικά τους τρόπους ήπιας παρέμβασης στις υδρολογικές λεκάνες, που μπορούν να ανακόψουν τους πιθανούς πραγματικούς πλημμυρικούς κινδύνους όπου υπάρχουν, όχι με την κατάργηση, αλλά με την ήπια υποστήριξη της φυσικής λειτουργίας των δρόμων του νερού, δηλαδή με έργα διακριτικά και προσεκτικά, από φυσικά υλικά, που σέβονται και αξιοποιούν τη ζωογόνα δυναμική των νερών και της φυσικής τους ροής.

Εργα που κοστίζουν πολύ λιγότερο και έχουν πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Στη χώρα μας συνεχίζουμε να θεωρούμε τα ποτάμια, τους υγρότοπους, τις ακτές, τη βλάστηση εχθρούς. Και όχι μόνο να μη διανοούμαστε καν να απαλλάξουμε από τα βάρη τους τα αστικά ποτάμια, αλλά να οργανώνουμε τη βαθμιαία εξαφάνιση και αστικοποίηση ακόμα και εκείνων των ελάχιστων ροών που βρίσκονται σε εξοχές. Συνεχίζουμε να κόβουμε τις φλέβες της Γης, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε πως κόβουμε τις φλέβες της ίδιας της δικής μας ζωής.

Ο Ερασίνος είναι μόνο ένα παράδειγμα. Το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας παραδίπλα, άλλο ένα. Αεροδρόμια, λιμάνια, δρόμοι, που δημιουργούν νέες κερδοφόρες αγορές γης, αυξάνοντας εκθετικά τη θρασύτητά μας απέναντι στο μικρό αττικόψαρο και τον λεπτεπίλεπτο πορφυροτσικνιά.

Ομως, όταν και οι τελευταίες ανάσες της αττικής γης (που ακριβώς επειδή ήταν υγρότοποι και ποτάμια έχουν μέχρι στιγμής διασωθεί) θα έχουν εξαφανιστεί κάτω από τους αμέτρητους τόνους του τσιμέντου, οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη ζωή θα είναι ανυπολόγιστες. Και -δυστυχώς- ούτε η θεά Αρτεμις ούτε η θεά Αθηνά ούτε κανένας άλλος θεός ή δαίμονας θα μπορεί να αντιστρέψει ή να απαλύνει το ριζικό κακό που θα έχουμε επιβάλει στους εαυτούς μας.

 

Πηγή: Δρ. Τόνια Παντελαίου , Έντυπη Έκδοση - ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ