Τα Παλιά Ονόματα των Γειτονιών της Αθήνας

Σήμερα το πρωί, μετά από ένα δίωρο εντατικής μελέτης, έκανα ένα διάλειμμα για να δω την επικαιρότητα μέσα από τα μάτια των φίλων μου, με «εργαλείο» το φατσοβιβλίο. Χρειαζόμουν μία σύντομη «στάση», καθώς στη συνέχεια είχαν σειρά τα τηλεφωνήματα της ημέρας, που και σημαντικά ήταν και πολλά στον αριθμό.

«Κολωνάκι, οδός Πινδάρου, 1920»

Για καλή μου τύχη, η επιλογή «Αρχική Σελίδα», που θα μου έβγαζε γρήγορα το σχετικό υλικό, μου εμφάνισε πάνω-πάνω μια δημοσίευση του καλού φίλου Γιώργου Κ., ο οποίος σχεδόν πάντα ανεβάζει ενδιαφέροντα πράγματα. Οπότε και κοίταξα πιο προσεκτικά, καθώς δεν ήταν ξεκάθαρο από την ανάρτηση το τι ακριβώς ανέβασε. Και δεν έχασα. Στο σύνδεσμο βρήκα καταγεγραμμένα πολλά ονόματα από το παρελθόν, για το πώς ονοματίζανε διάφορες συνοικίες και γειτονιές της Αθήνας.

Ήταν από μία ιστοσελίδα με το ευρηματικό όνομα ΑΠΟ ΤΙΣ 4 ΣΤΙΣ 5. Τσίμπησα αμέσως. Παράτησα Τραμπ, Ερντογάν, διαπραγματεύσεις (ρουτίνα, έτσι κι αλλιώς ήταν για άλλη μία φορά σε βάρος της χώρας μου), ανάπτυξη (που δεν έρχεται), κλπ, κλπ. Προτίμησα τελικά να διαβάσω ονόματα από το παρελθόν και να ταξιδέψω λίγο με τη σκέψη.

Μακριά από την θλιβερή πραγματικότητα του σήμερα.

Και να γράψω αυτά τα δύο λόγια, να το μοιραστώ μαζί σας.

Ξεκινώ από το πιο μακριά, για να πλησιάσω σιγά – σιγά στο κέντρο της πόλης … Κακοσάλεσι λέγονταν η Αυλώνα, με το διάσημο κέντρο για «μαύρους» (μαυροσκούφιδες), από όπου έχω αρκετές ανοιξιάτικες και καλοκαιρινές αναμνήσεις με στολή παραλλαγής. Κάτι θυμίζει το όνομα; Μήπως το τραγούδι που αναφέρει «Στου σπιτ’ στου Κακοσάλεσ’ δε ματαξαναγυρνώ»; Παλαιότερο τραγούδι του Γιάννη Μηλιώκα που θα το έμαθε ο τραγουδιστής από τους γηραιότερους κατοίκους της. Αυτό το όνομα το διατηρούσε η περιοχή μέχρι το 1927 και σήμαινε «κακό πέρασμα», επειδή ήταν ορμητήριο κλεφτών.

Το Ελληνικό το λέγανε κάποτε Λοιμικό. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Το όνομα το πήρε από το λοιμοκαθαρτήριο που λειτουργούσε τότε στην περιοχή. Σύμβολο αγώνα τα πρώτα χρόνια της κρίσης, με το προηγούμενο αεροδρόμιο της πρωτεύουσας, που έπρεπε να γίνει πάρκο και δωρίζεται τελικά, για να θυσιαστεί στο όραμα της πιο μιας μούφα «ανάπτυξης» στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Αλήθεια πως θα λέγεται σε λίγα χρόνια; Ίσως κάτι που να θυμίζει «μια χαμένη ευκαιρία» …

Από την άλλη πλευρά, ως προς την Αθήνα, βρίσκονται οι Ποδαράδες. Η γνωστή μας Νέα Ιωνία. Όμορφη συνοικία, με φιλόξενους ανθρώπους, που διατηρεί ακόμα το χαρακτήρα της γειτονιάς, σε πείσμα των καιρών. Ποδαράδες ήταν το όνομα μιας σημαντικής βυζαντινής οικογένειας, η οποία κατείχε τα κτήματα της περιοχής, και η περιοχή αυτή είχε πολύ μεγάλη έκταση. Έτσι, όποιος πήγαινε εκεί έλεγε «πάω στην περιοχή των Ποδαράδων», και με την πάροδο του χρόνου έγινε «πάω στους Ποδαράδες».

Τα Μυκονιάτικα είναι οι σημερινοί Άγιοι Ανάργυροι, καθώς ήταν περιοχή που συγκέντρωσε πολλούς εσωτερικούς μετανάστες, που φτάνανε στην Αθήνα από το νησί της Μυκόνου. Άλλη μία φιλόξενη περιοχή, που διατηρεί το χαρακτήρα της γειτονιάς στο εσωτερικό της.

Για να πάμε στο κέντρο της πόλης, τι πιο όμορφο σημείο από το ιστορικό της τρίγωνο. Τόπος συνάντησης για όλες τις παρέες, πέρα από το κοινωνικο-οικονομικό-τους προφίλ. Αλώνια λέγονταν το Θησείο μέχρι και τα πρώτα χρόνια της ανεξάρτητης Αθήνας, τότε που εκπονήθηκε το πρώτο σχέδιο πόλης, από τους Κλεάνθη και Σάουμπερτ. Πράγματι, υπήρχαν αλώνια στην πλατεία, έξω από τον σταθμό του ηλεκτρικού, τα οποία μάλιστα σημειώνονται στα σχέδια των Κλεάνθη και Σάουμπερτ.

Πιο πάνω –και πιο όμορφα θα έλεγα- βρίσκονται οι Αέρηδες, μια γειτονιά που μάλλον δεν απώλεσε το όνομά της μέσα στα χρόνια, η περιοχή γύρω από το Λουτρό των Αέρηδων.Κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα, εδώ ήταν το κέντρο της πόλης, με την κεντρική αγορά και τον στρατώνα όπου στρατοπέδευε ο βαυαρικός στρατός. Το 1904 με Βασιλικό Διάταγμα «περί αλλαγής ονομάτων τοποθεσιών» η γειτονιά μετονομάσθηκε σε Συνοικία Αδριανού, όνομα που δεν επικράτησε ποτέ.

Τα δρομάκια κάτω από την Ομόνοια, δηλαδή το τρίγωνο που περικλείουν οι οδοί Επικούρου, Ευριπίδου, Αθηνάς και Πειραιώς, το αποκαλούσαν Γεράνι, εξαιτίας: των μικρών γερανών που χρησιμοποιούσαν τότε οι Αθηναίοι για να αντλούν νερό από τα πηγάδια που βρίσκονταν στο σημείο αυτό..

Το επαγγελματικό μου «στέκι», η ευρύτερη περιοχή της Πατησίων δηλαδή, έφερε στο σύνολό της το όνομα Χαυτεία. «Δεν ζη κανείς εις τας Αθήνας αν δεν περνά μίαν τουλάχιστον ώραν την ημέραν εις τα Χαυτεία» γράφει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος στην «Εφημερίς» τον Ιούλιο του 1913. Η γειτονιά πήρε το όνομά της από το καφενείο του Ιωάννη Χάφτα, επομένως θα έπρεπε να τη γράφουμε Χαφτεία, όχι Χαυτεία που τελικά επικράτησε. Κάποτε αντιστοιχούσε στα οικοδομικά τετράγωνα της Πατησίων από την οδό Βερανζέρου μέχρι τη Σταδίου. Στις μέρες μας, το όνομα αυτό έχει περιοριστεί για το κομμάτι της Αιόλου ανάμεσα στην Πανεπιστημίου και τη Σταδίου.

Τα Θυμαράκια ήταν η γειτονιά γύρω από την ομώνυμη πλατεία, η οποία είναι επίσημα γνωστή ως πλατεία Αθανασίου Διάκου. Βρίσκεται ανάμεσα στα Σεπόλια, τον Λόφο Σκουζέ και την Πλατεία Αμερικής, κάτω από τις γραμμές του τραίνου.

Και κλείνω με την περιοχή του Μπύθουλα, που τον έκανε διάσημο η Μαντάμ Σουσού και τον Βούθουλα. Μπύθουλας είναι ο σημερινός Κολωνός. Το όνομα αυτό έκανε ωραία ηχητική αντίθεση με τον Βούθουλα, τη γειτονιά δίπλα στην Αγία Φωτεινή. Δύο γειτονιές που είχαν και σημαντική χωρική αντίθεση: στον Μπύθουλαύθουλα ή Μπύθουλα λίμναζαν στάσιμα νερά σε ξεροπόταμο. Αντίθετα, τα νερά του Βούθουλα ήταν τρεχούμενα: Εκεί βρισκόταν μια λιμνούλα στα νερά της οποία κατέληγε ένας μικρός καταρράκτης. Η λαϊκή φράση «ο Βούθουλας κι ο Μπούθουλας» χρησιμοποιούταν για να εκφράσει διαφορετικότητα –όπως λέμε «λαός και Κολωνάκι».

 Και ασκήσεις για τη συνέχεια: οι παλιές ονομασίες των γειτονιών στους Δήμους του Μαρκόπουλου και της Αγίας Παρασκευής. Γνωρίζει κανένας να μας δώσει τα φώτα του;