Τάξη στα Δάση και ‘Έννομη Τάξη, του Δημήτρη Παπαστερίου

Ενδιαφέρουσα προσέγγιση για τα Δάση και τον προβληματισμό διαχείρισής τους ως Κοινά, από τον Δημήτρη Η. Παπαστερίου, Ομότιμο Καθηγητή Νομικής Σχολής ΑΠΘ. Δημοσιεύτηκε στο DASARXEIO.COM, στις 5 Απρίλη 2017, με τίτλο «Τάξη στα Δάση και ‘Έννομη Τάξη».

Ι. Προδιάθεση

Στα δάση επικρατεί μια ιδιαίτερη ζωή, πολυσύνθετη, που έχει τους δικούς της ρυθμούς, υπάγεται στους δικούς της κανόνες και διέπεται από μια σύνθετη τάξη. Δύο κυρίαρχες τάσεις επικρατούν. Αφενός η επικράτηση του ισχυροτέρου, αφετέρου μια εκπληκτική συνεργασία δένδρων, πανίδας και χλωρίδας. Μέρα και νύχτα, στο υπέδαφος, την επιφάνεια του εδάφους και πάνω από αυτήν αναπτύσσεται μια ζωή τόσο χρήσιμη για τον άνθρωπο, την αξία του και την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Όσο περισσότερο προσεγγίζουμε τη ζωή των δασών, τόσο πληρέστερα αντιλαμβανόμεθα τις αναρίθμητες σχέσεις που εξελίσσονται στο δασικό περιβάλλον, τόσο μπορούμε να αντλήσουμε ιδέες ακόμη και για την ανθρώπινη συμβίωση στην οργανωμένη κοινωνία. Η τάξη στα δάση και η έννομη τάξη έχουν απρόσμενα ενδιαφέροντα σημεία που προσφέρονται σε αξιολόγηση.

Τα στοιχεία του χώρου και του χρόνου, η επικοινωνία, ο υπόγειος κόσμος, καθώς και η αναπαραγωγή είναι ενδεικτικά μερικοί ενδιαφέροντες τομείς.

ΙΙ. Ο χώρος και ο χρόνος

Tα στοιχεία του χώρου και του χρόνου ενυπάρχουν στα δασικά οικοσυστήματα. Το ίδιο ισχύει και για τα δένδρα, όπου οι διαστάσεις του χώρου και του χρόνου συνιστούν εγγενή χαρακτηριστικά τους. Tα δένδρα του έχουν την ικανότητα να μένουν ακίνητα. Η ακινησία αυτή, εμπλουτισμένη με εκπληκτική ζωή, είναι συνδεδεμένη με συγκεκριμένο χώρο, ενώ διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Τα στοιχεία του χώρου και του χρόνου ενυπάρχουν σε κάθε έννομη τάξη, ανεξάρτητα από τα πεδία που καταλαμβάνει το Κτηματολογικό Δασικό Δίκαιο. Μια πρώτη ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι τα στοιχεία του χρόνου και του τόπου χαρακτηρίζουν τόσο τα δασικά οικοσυστήματα από τη φύση τους όσο και κάθε έννομη τάξη.

Στα δάση, το στοιχείο του χώρου νοείται πολλαπλώς: Ως υπέδαφος, ως επιφάνεια γης και ως το τμήμα υπέρ το έδαφος μέχρι την κομοστέγη και πάνω από αυτή. Καθένα από τα μέρη αυτά έχει τη δική του ζωή. Ωστόσο, το υπό, το επί και το πάνω βρίσκονται σε οργανική ενότητα. Μια ενότητα που θα τη ζήλευε κάθε έννομη τάξη. Στο δίκαιο η αρχή τα «επικείμενα είκει τοις υποκειμένοις» ρυθμίζει – μαζί με τις εξαιρέσεις της – κάθε ακίνητο, κάθε γεωτεμάχιο ατομικώς προσδιορισμένο· ρυθμίζεται δηλαδή το στοιχείο του χώρου.

Στα δάση το στοιχείο του χρόνου δηλώνει τη χρονική διάσταση του δάσους, της πανίδας και της χλωρίδας. Χαρακτηριστική είναι η ρήση ότι το ζώο βασιλεύει στον τόπο, το δένδρο στο χρόνο. Το στοιχείο του χρόνου είναι ενσωματωμένο σε κάθε δένδρο και σε κάθε δάσος. Το στοιχείο του χρόνου έχει έντονη παρουσία και στο δίκαιο: για παράδειγμα έναρξη ισχύος νόμου, μεταβατικές διατάξεις, διαχρονικό δίκαιο, προθεσμίες.

Η σύνθεση της χλωρίδας και της πανίδας στο δάσος συνδέεται άρρηκτα με τα στοιχεία του χώρου και του χρόνου. Η ίδια σύνθεση χλωρίδας και πανίδας προβάλλει την ακόλουθη χαρακτηριστική εικόνα, με δείγμα τη λειτουργία των μυρμηγκιών.

Λέγεται πως αν ζυγίζαμε τα ζώα του δάσους, το σύνολο των μυρμηγκιών θα ξεπερνούσε το βάρος όλων των άλλων ζώων. Είναι μεταφορείς ακούραστοι, κηπουροί μεθοδικοί, κτηνοτρόφοι ειδήμονες.

Δουλεύουν σε όλα τα επίπεδα: Μικροσκοπικοί μεταφορείς που κουβαλούν τεράστιες ποσότητες φύλλων και χώματος ανάμεσα στο πάνω και στο κάτω μέρος του δάσους. Ως καλοί κηπουροί συμβάλλουν στην καλλιέργεια των δένδρων. Ως καλοί κτηνοτρόφοι μαζεύουν το μέλι που παράγεται από τα κεντρίζοντα έντομα που τρέφονται από το χυμό των δένδρων. Μια εκπληκτική συλλειτουργία πανίδας και χλωρίδας στο δάσος.

Στο δίκαιο, στο Κτηματολογικό Δασικό Δίκαιο ειδικότερα, η πανίδα και η χλωρίδα προστατεύονται με ειδικές διατάξεις, θεμελιωμένες στο άρθρο 24 Συντ. Ειδικότερα, προστατεύεται η συλλειτουργία της πανίδας και χλωρίδας. Είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένες με την προστασία του δάσους και των δασικών εκτάσεων.

ΙΙΙ. Η επικοινωνία

Τα δένδρα στο δάσος, ως ζώντες οργανισμοί, επικοινωνούν. Η επικοινωνία τους είναι μυστική. Δεν τα εμποδίζει η ακινησία τους. Η γλώσσα τους δεν έχει ήχους, αλλά αρώματα. Δέχονται και εκπέμπουν αρώματα. Ταιριάζουν τα αρώματα, τα αντιλαμβάνονται, τα επεξεργάζονται και τα προωθούν, όπως εμείς τις λέξεις. Τα μηνύματά τους διανύουν μεγάλες αποστάσεις, προσελκύουν, θέλγουν, απωθούν, μαγεύουν. Η επιρροή τους είναι αποφασιστική. Πρόκειται για ένα είδος «γραφής» χωρίς γράμματα και κυρίως χωρίς σύνορα. Η ελευθερία της επικοινωνίας δε χρειάζεται διμερείς ή πολυμερείς συνθήκες.

Το δάσος έχει δύο πρόσωπα: της ημέρας και της νύχτας. Τόσο οι λειτουργίες της ημέρας όσο και οι λειτουργίες της νύχτας  είναι αναγκαίες για την ύπαρξη και την υγεία των ανθρώπων. Μέρα και νύχτα τα κλαδιά συνεχώς ξεδιπλώνουν από τον κορμό, ο κορμός μεγαλώνει εντάσσοντας μέσα του τους κύκλους του χρόνου, η βάση του δένδρου διογκώνεται προσλαμβάνοντας ποικίλες διαστάσεις και πυροδοτώντας ποικίλες χρήσεις.

Αυτή η σιωπηλή αλλά σημαντική ανάπτυξη που δεσπόζει σε κάθε δάσος είναι ένα φυσικός πρόδρομος των αρχών της αειφορίας και της βιώσιμης αναπτύξεως.

IV. Ο υπόγειος κόσμος

Ο υπόγειος κόσμος ων δένδρων είναι εξίσου σημαντικός και ευρύς τόσο με την ορατή όσο και με τη μη ορατή πλευρά τους. Οι ρίζες δεν είναι απλές άγκυρες για τη σταθερότητα του δένδρου. Χρησιμεύουν περισσότερο ως συλλέκτες νερού, συνεργάζονται με μυστηριώδεις ίνες και μύκητες που είναι παράγοντες μυστικοί αλλά σημαντικοί για τη ζωή στο δάσος. Μια εκπληκτική σύνθεση συνυπάρξεως μέχρι του σημείου της αλληλεγγύης, σύνθεση που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πρότυπο για την ανθρώπινη συμβίωση.

Οι μύκητες βοηθούν στην πρόσληψη του νερού από τις ρίζες, απλώνοντας τα μικροσκοπικά τους πλοκάμια πάνω στην επιφάνεια των ριζών. Σε αντάλλαγμα το δένδρο μοιράζεται μαζί τους την ενέργεια που παράγεται στα υπερυψωμένα μέρη του. Παρατηρείται διάδραση του φυτικού και του ζωικού στοιχείου στο υπέδαφος, στην επιφάνεια του εδάφους και στο υπερυψωμένο τμήμα. Αυτή η διάδραση χλωρίδας και πανίδας είναι τόσο σημαντική, ώστε δικαιολογεί απόλυτα την προστασία τους στο πλαίσιο του Κτηματολογικού Δασικού Δικαίου.

V. Η αναπαραγωγή

Χαρακτηριστικό είναι ότι ένας σπόρος που μεταφέρεται – πρόκειται για ελεύθερη μεταφορά- υπόσχεται να δημιουργήσει ένα δένδρο σε κάποιο τόπο και χρόνο, δένδρο μερικές φορές και δεκάδων μέτρων. Πρόκειται για τα πρώτα δευτερόλεπτα ζωής ενός πλάσματος που θα ζήσει πολλά χρόνια, πολλές φορές, και πάνω από χίλια χρόνια.

Η αναπαραγωγή του δάσους δεν έχει ανάγκη τις ρυθμίσεις Οικογενειακού Δικαίου για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Η άνθιση της κορυφής των μεγάλων δένδρων συμμετέχει στο ρυθμό αναπαραγωγής στα φυτά και τα ζώα που ζουν από κάτω. Ένα αντίστοιχο ρυθμό αναπαραγωγής δίνουν και οι καρποί που αναπτύσσουν τα άνθη. Τα ζώα που μεταφέρουν το σπόρο ή ο αέρας που τον μεταφέρει ανήκουν στους σημαντικούς αναπαραγωγείς των δασών. Έτσι λειτούργησαν χρόνια τώρα τα δάση. Οι δασώσεις, ένα σημαντικό νέο μέτρο που οφείλεται στην καλή ανθρώπινη πρωτοβουλία, έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα.

Η δάσωση, η αναδάσωση, η αειφορική διαχείριση των δασών, όπως και τα αγροδασικά συστήματα είναι καθοριστικά εργαλεία για την μείωση εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και τον μετριασμό του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Την ίδια στιγμή, τα δάση μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση της βιολογικής και γενετικής ποικιλότητας.

VI. Τελικές σκέψεις 

Όπου και αν υπάρχει μια κηλίδα φωτός, υπάρχει και ένα φύλλο που την συλλέγει (διαδικασία φωτοσυνθέσεως) και όπου υπάρχει ένα φύλλο-συλλέκτης υπάρχει και κάποιος που το εποφθαλμιά (τα φύλλα ως αντικείμενο τροφής). Μια πλούσια και αρχιτεκτονικά δομημένη αλυσίδα, βασισμένη στο Σύνταγμα της φύσης. Μια ιεραρχία, αντίστοιχη της οποίας παρατηρείται και στην έννομη τάξη. Με σημείο εκκινήσεως τα Συντάγματα.

Ας κοιτάξουμε τη ζωή που υπάρχει στα δάση. Μέσα στη γαλήνη της ακινησίας τους βρίσκονται οι ρίζες της κοιτίδας μας και της σοφίας μας. Άλλοτε ζούσαμε ειρηνικά με τα δένδρα, με το δάσος. Οι πρόγονοί μας τα θεωρούσαν αξιοσέβαστους καλόβουλους θεούς. Σήμερα υποφέρουμε από την ίδια μας τη δύναμη. Είναι η δύναμη των ποικίλων συμφερόντων και των συνοδοιπόρων τους. Πολλοί χρησιμοποιούν την επιστημονική πρόοδο στο βαθμό που εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα δυσοίωνα στοιχεία των καιρών μας.

Όλα αυτά θα μπορούσαν να συμπυκνωθούν στην ακόλουθη θέση «Το δάσος έχει τη δύναμη να αναγεννιέται. Αρκεί να το αφήσουμε ήσυχο».

Για να αντιμετωπισθούν δύσκολα ζητήματα, όπως αυτά των δασικών χαρτών, του δασολογίου, του δασικού κτηματολογίου αλλά και του Εθνικού Κτηματολογίου απαραίτητο είναι να υπάρχει ακριβής πληροφόρηση και σοβαρή σκέψη. Πληροφόρηση για τη ζωή στο δάσος και σοβαρή σκέψη για την αποτελεσματική προστασία του.

Η δημιουργία περιβαλλοντικής συνειδήσεως, στην οποία εντάσσεται και η δασική συνείδηση, είναι μέσα αποτελεσματικά για ακριβή πληροφόρηση και σοβαρή σκέψη.

Εάν συμφωνούμε με την άποψη ότι η υγεία του ανθρώπου και η υγεία του φυσικού και του δασικού περιβάλλοντος είναι έννοιες αλληλένδετες, εάν η αξία του ανθρώπου και η ανάπτυξη της προσωπικότητάς του αποτελούν στέρεη βάση για το Περιβαλλοντικό Σύνταγμα, τότε η πιστή εφαρμογή των άρθρων 24 και 117, παρ. 3, πρέπει να τηρείται με ακρίβεια, πληρότητα και σαφήνεια. Χωρίς επίγειες ή υφέρπουσες αμφισβητήσεις της υπεροχής τους.