Γεωργία στα Μεσόγεια. Προβλήματα και Προτάσεις

Του Λευτέρη Κατσουλάκου (*)

Προβλήματα της αγροτικής παραγωγής στην περιοχή μας

Η ελληνική γεωργία, εδώ και δεκαετίες, βρίσκεται σε βαθιά, πολύπλευρη κρίση. Όλες οι πολιτικές που ασκήθηκαν και οι αναθεωρήσεις της ΚΑΠ, που είχαν την συναίνεση των προηγούμενων κυβερνήσεων, αλλά και της σημερινής τρικομματικής κυβέρνησης, είχαν αποτέλεσμα την παράδοση του αγροτικού τομέα στο έλεος των πολυεθνικών επιχειρήσεων του αγροδιατροφικού τομέα και των καρτέλ των αλυσίδων εμπορίας τροφίμων. 

 

Έτσι, με την έλλειψη ανεξάρτητου, εθνικού και περιφερειακού, στρατηγικού σχεδιασμού και την πιστή εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών της ΚΑΠ, χωρίς ουσιαστική παρέμβαση προς όφελος των Ελλήνων αγροτών, όπως άλλες χώρες έκαναν, μέσα σε λίγα χρόνια παραδοσιακές δυναμικές καλλιέργειες για την χώρα μας, όπως ο καπνός και τα τεύτλα, με πολλαπλή επίδραση από την τοπική έως την εθνική οικονομία, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Η εξάρτηση από εισαγωγές αγροτικών προϊόντων μεγαλώνει και το σύνολο της αγροτικής παραγωγής συρρικνώνεται. Η εθνική οικονομία αιμορραγεί δαπανώντας αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο για εισαγωγές αγροτικών προϊόντων. 

Μεγάλος αριθμός αγροτών, κάθε χρόνο, αναγκάζεται να εγκαταλείψει την γεωργική παραγωγή και ταυτόχρονα άνεργοι και υποαπασχολούμενοι της πόλης σκέφτονται ή και επιχειρούν, συνήθως ανεπιτυχώς, την έξοδο τους προς την αγροτική ύπαιθρο. Ταυτόχρονα ένα συνεχώς διογκούμενο ποσοστό αγροτών ζει πλέον κάτω από το όριο της φτώχιας.

Μαζί με το αγροτικό εισόδημα καταρρέει η επιχειρηματικότητα του αγροτικού τομέα. Η αγροτική πίστη έχει παραδοθεί στους νόμους της ασύδοτης τραπεζικής αγοράς. Η αδυναμία πρόσβασης, των αγροτών, σε χρηματοδότηση και το διαρκώς αυξανόμενο κόστος γεωργικών εισροών οδηγεί σε πολυαπασχόληση ή παύση γεωργικής δραστηριότητας και έτσι υπονομεύεται η περιφερειακή ανάπτυξη, και διαλύεται ο κοινωνικός ιστός στην ύπαιθρο. Οι υποστηριχτηκές δομές της αγροτικής παραγωγής, οι γεωτεχνικοί κλάδοι και οι δημόσιες υπηρεσίες, που θα έπρεπε να στηρίζουν την έρευνα, την εκπαίδευση και την ανάπτυξη του τομέα, βρίσκονται σε χρόνιο μαρασμό, παροπλίζονται περαιτέρω και αντιμετωπίζουν διαρκώς αυξανόμενα προβλήματα.

Ειδικά στην Αττική, η γεωργία, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, επιπλέον των υπολοίπων προβλημάτων, τείνει να λάβει τη μορφή «ερασιτεχνικής» γεωργίας με έντονη ετεροαπασχόληση και πολυαπασχόληση των μελών των αγροτικών νοικοκυριών και με την άσκηση του αγροτικού επαγγέλματος, όταν δεν εγκαταλείπεται, ως δευτερεύοντος. Η πιθανή πρόθεση, των αγροτών, για αύξηση του μεγέθους της εκμετάλλευσής, που θα την έκανε βιώσιμη, υπέστη αισθητή κάμψη από την υψηλή αξία της γης λόγω της μεγάλης ζήτησης για αστικές χρήσεις. Η επέκταση και διασπορά αστικών χρήσεων ακόμα και σε απομακρυσμένα, διάσπαρτα αγροτικά εδάφη θέτει σε κίνδυνο την αγροτική δραστηριότητα και την ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος. Παρά το γεγονός ότι η αγροτική γη των Μεσογείων είναι εύφορη και υψηλής αποδοτικότητας ένα μεγάλο μέρος της έχει μετατραπεί, σε οικιστική καθώς η οικοπεδοποίηση της γης απέδιδε, τα προηγούμενα χρόνια, σημαντικά μεγαλύτερο οικονομικό όφελος συγκριτικά με την απόδοση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.

Η απουσία κινήτρων διατήρησης της γεωργικής γης και ολοκληρωμένου αγροτικού χωροταξικού και αναπτυξιακού σχεδίου, η δημιουργία απασχόλησης κυρίως εκτός γεωργικής γης και η προσφορά ανασφάλιστου, φθηνού αλλοδαπού εργατικού δυναμικού συνέβαλλε σε αυτό. Το παλιό δοκιμασμένο καλλιεργητικό σύστημα, το οποίο ήταν άψογα προσαρμοσμένο στο χαρακτήρα της περιοχής, (μόνιμες φυτείες κυρίως αμπέλου και ελιάς, αλλά και φυστικιάς, αμυγδαλιάς, σύκου, συμπληρωματικές καλλιέργεια ετήσιων φυτών και εκτατική κτηνοτροφία) υποχώρησε στις πιέσεις για αστικοποίηση. Η γεωργική γη, πέρα από την σημασία της για την οικονομία της περιοχής, αποτελεί σημαντικότατο στοιχείο του περιβαλλοντικού πλούτου της Αττικής. Θα πρέπει λοιπόν να διαφυλαχθεί η εναπομένουσα γεωργική γη, τόσο για αγροτική παραγωγή όσο και για την εξασφάλιση της κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής ισορροπίας της Αττικής.

Ας τα πάρουμε τώρα ένα – ένα:

Το υψηλό κόστος παραγωγής σε σχέση με τα έξοδα, αποτελεί το σημαντικότερο πρόβλημα, με τους οικονομικούς όρους που ισχύουν σήμερα, δεν αξίζει να παράγουμε και επιπλέον βρισκόμαστε στο έλεος καταστρεπτικών πολιτικών και των πολυεθνικών των αγροεφοδίων. Οι κύριοι λόγοι που παράγουμε ακριβά και πουλάμε φτηνά είναι επιγραμματικά οι παρακάτω:

1.      Υψηλές τιμές αγροεφοδίων ενδεικτικά αναφέρω:

ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΑ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΚΑΙ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ	ΤΙΜΕΣ 2009	ΤΙΜΕΣ 2011	ΤΙΜΕΣ 2013
Βορδιγάλιος πολτός 5 kg	22.5	25	27
Οξυχλωριούχος χαλκός 1 kg	8	10	12
11-15-15 40 kg	22	23	27
16-20-0 40 kg	12	17	24
Glyfosate 20 lt		85	95
ΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΓΟΡΑ	Με πίστωση 6- 8 μήνες	Με πίστωση 2- 4 μήνες	Μετρητοίς

2.      Υψηλό ΦΠΑ αγροεφοδίων 13% (λιπάσματα, φυτοφάρμακα) και 23% (αγροτικά μηχανήματα, υλικά άρδευσης)

3.      Υπέρμετρη αύξηση των τιμών των καυσίμων

4.      Υπέρμετρη αύξηση των τιμών του ρεύματος (θα πρέπει για μείωση των τιμολογίων να ξενυχτάμε στα χωράφια…τουλάχιστον αυτή είναι η πρόταση της κυβέρνησης)

5.      Ιδιωτικοποίηση της ΑΤΕ με συνέπεια την κατάρρευση της αγροτικής πίστης, την μη χρηματοδότηση των αγροτικών επενδύσεων και των συνεχώς αυξανόμενων καλλιεργητικών εξόδων

6.      Ελαχιστοποίηση κάθε μορφής επιδότησης της αγροτικής παραγωγής, μέσω της νέας ΚΑΠ 2014-2020. Η νέα χρηματοδότηση του τομέα θα γίνεται αποκλειστικά μέσω ΕΣΠΑ γεγονός που ευνοεί κατά βάση τις μεγάλες επιχειρήσεις

7.      Αύξηση των αγροτικών ασφαλίσεων, του ΕΛΓΑ και μάλιστα χωρίς ανταποδοτικό χαρακτήρα

8.      Η Αττική επίσης δεν εντάσσεται σε κανένα αναπτυξιακό πρόγραμμα για τον αγροτικό τομέα

9.      Η αποδιάρθρωση του αγροτικού τομέα ολοκληρώθηκε με τη διάλυση ή την απαξίωση, σχεδόν κάθε συλλογικής μορφής οργάνωσης (σύλλογοι, συνεταιρισμοί) και την κατασπατάληση πόρων για την εξαγορά συνειδήσεων και τη διαιώνιση των μικροκομματικών - πελατειακών τους συμφερόντων (πώς να ξεχάσουμε άραγε τους δευτεροβάθμιους, κυρίως, συνεταιρισμούς με τις ανάξιες κομματικές διοικήσεις τους που τους οδήγησαν στην χρεοκοπία;).

10.  Τέλος ταφόπλακα των δυνατοτήτων αγροτικής παραγωγής αποτελεί η μεθοδευμένη φορολόγηση των αγροτεμαχίων η οποία στηρίζεται σε εμπορικές αξίες του παρελθόντος

Εδώ να σημειωθεί ότι δεν είμαστε αντίθετοι στην τήρηση εσόδων – εξόδων για την γεωργική εκμετάλλευση, αρκεί αυτό να μην επιβαρύνει υπερβολικά το κόστος λειτουργίας τους. Επιπλέον, τα κυριότερα από την πληθώρα διαρθρωτικών προβλημάτων που συμβάλλουν στην αύξηση του κόστους παραγωγής είναι ο πολυτεμαχισμός της γης, που είναι πολύ έντονος στην περιοχή μας και η αποδιάρθρωση της γεωργικής έρευνας, γεωργικών εφαρμογών και εκπαίδευσης που θα στήριζαν την αγροτική παραγωγή.

Φτάνουμε λοιπόν στις προτάσεις που πρέπει να κάνουμε εμείς για το ξεπέρασμα και την αναστροφή αυτής της σημερινής αδιέξοδης κατάστασης. Δηλαδή προτάσεις για μια νέα βιώσιμη, φιλοπεριβαλλοντική αγροτική ανάπτυξη για την περιοχή μας.

Προτάσεις για την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής στην περιοχή μας

Πρέπει, με δημοκρατικό τρόπο και με δική μας συμμετοχή στις αποφάσεις, να σχεδιαστεί ένα νέο παραγωγικό και αναπτυξιακό μοντέλο, στη βάση της οικονομίας των κοινωνικών αναγκών. Ο αγροτικός τομέας είναι από τους κύριους τομείς της πραγματικής οικονομίας και ο μοναδικός της παραγωγής όλων σχεδόν των πρώτων υλών των τροφίμων. Επιπλέον παρουσιάζει αυξημένη αλληλοσύνδεση με άλλους κλάδους και τομείς της πραγματικής οικονομίας που η πλήρης ανάλυση τους θα δείξει ότι επηρεάζει, λιγότερο ή περισσότερο, το σύνολο των κατοίκων αυτής της χώρας. Ο αγροτικός τομέας, για εμάς, είναι πυλώνας ανάπτυξης και διεξόδου από την κρίση

1.      Ένα από τα κυριότερα, που μας ενδιαφέρει, είναι η αναδιοργάνωση σε νέα βάση των αγροτικών συνεταιρισμών και των αγροτικών συλλογικοτήτων με κύρια κατεύθυνση την καθετοποίηση τους (παραγωγή, μεταποίηση, εμπορία και προστασία του περιβάλλοντος). Επιπλέον πρέπει να υπάρξει στήριξη παλιών και νέων μορφών συλλογικής οικονομικής οργάνωσης των αγροτών, με ομάδες παραγωγών ή και άλλων συλλογικών μορφών αγροτικής δραστηριότητας π.χ. δημιουργία δικτύων άμεσων πωλήσεων, σε λογικές τιμές, σε τοπικούς καταναλωτές κ.α.

2.      Πρέπει ταυτόχρονα, για να γίνουν οι αγροτικές εκμεταλλεύσεις βιώσιμες, οι αγρότες να βοηθηθούν, παράλληλα με την παραγωγή αγροτικών προϊόντων, να παράγουν την δική τους ενέργεια, να μεταποιούν, να εμπορεύονται την δικιά τους αγροτική παραγωγή, να αποζημιωθούν για την κατακράτηση ρύπων και την αειφόρο διαχείριση του περιβαλλοντικού πλούτου. Ακόμα να αναπτύξουν πραγματικό αγροτουρισμό (που είναι τουριστικές υπηρεσίες από αγρότες μέσα ή «γύρω» από την αγροτική τους εκμετάλλευση).

3.      Επιβάλλεται μια αγροτική πολιτική που θα αντιστρέψει την ολοένα αυξανόμενη διατροφική εξάρτηση της χώρας και θα στοχεύει στη μεγαλύτερη δυνατή αυτάρκεια, σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο επαναφέροντας και αποκαθιστώντας την παραγωγή και αρκετών εξαιρετικής ποιότητας εκλιπόντων τοπικών και παραδοσιακών προϊόντων.

4.      Επιστημονική αναδιάρθρωση και αλλαγές όπου χρειάζεται, υφιστάμενων καλλιεργειών (και όχι άκριτη υιοθέτηση καινοφανών, ιπποφαές, γκότζι μπέρυ κλπ με άγνωστα μέσο-μάκρο χρόνια αποτελέσματα) που θα λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες και τα οικολογικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής. Παράλληλα πρέπει να γίνει δυνατή η σταδιακή αλλαγή παραγωγικών και των καταναλωτικών πρότυπων, μέσω κατάλληλου και πρακτικά εφαρμόσιμου συστήματος κινήτρων και αντικινήτρων, σε υγιεινότερα, δικαιότερα και ορθολογικότερα πλαίσια.

5.      Θέσπιση θεσμικού πλαισίου για την ισότιμη συνεργασία του αγροτικού πρωτογενούς. δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα

6.      Παροχή ρευστότητας μέσα από μια δημόσια ή συνεταιριστική τράπεζα με στόχο την ανάπτυξη και όχι το κέρδος

7.      Αύξηση των δημόσιων επενδύσεων για τον πρωτογενή τομέα (υποδομές, εκπαίδευση και ειδικά νέων, έρευνα, επιστημονική υποστήριξη, προώθηση αγροτικών προϊόντων στο εξωτερικό κλπ) και κίνητρα, αντικίνητρα και πολιτικές για την σταδιακή υποκατάσταση των σχετικών εισαγόμενων προϊόντων από εγχώρια παραγόμενα αντίστοιχα τους. Δημόσιες επενδύσεις που θα προωθούν την έρευνα, την εκπαίδευση και την ανάπτυξη του αγροτικού τομέα. Οργάνωση δικτύου γεωργικών εφαρμογών και έρευνας, σε κάθε δήμο για την στήριξη και επιμόρφωση των παραγωγών

8.      Πολιτική που θα εξασφαλίζει (μέσω εκπαίδευσης, επιστημονικής στήριξης και ελέγχων, την ορθολογική χρήση της φυτοπροστασίας και των λιπασμάτων, θα εξαλείφει τους κινδύνους για τους παραγωγούς και τους καταναλωτές και θα αποκλείει τα μεταλλαγμένα.

9.      Την ανάπτυξη, συμπληρωματικά, αγροτουρισμού σε συνδυασμό με παραγωγή υψηλής ποιότητας παραδοσιακών (κρασί, λάδι, ελιά, φιστίκι, σύκο, γαλακτοκομικά) και βιολογικών προϊόντων καθώς και λαχανικών και φρούτων.

10.  Ανακατανομή πόρων από τις μεγάλες εκμεταλλεύσεις της βιομηχανοποιημένης γεωργίας και κτηνοτροφίας προς τους μικρούς και μεσαίους αγρότες και κτηνοτρόφους. Στήριξη των μικρομεσαίων αγροτών και κτηνοτρόφων τόσο με τις τιμές των προϊόντων, όσο και με τη διάθεση με ευνοϊκούς όρους μηχανημάτων, εφοδίων και καλλιεργητικών μέσων.

11.  Ειδικά μέτρα ανακούφισης των αγροτών και κτηνοτρόφων από τα χρέη. Να μπει ένα πλήρες και οριστικό τέλος στους τόκους υπερημερίας (πανωτόκια).

12.  Ισότιμη ένταξη της Αττικής σε αναπτυξιακά προγράμματα του αγροτικού τομέα.

13.  Έρευνα για την προώθηση μορφών αναδασμού με την διευκόλυνση του κράτους και με εμπλοκή των συνεταιριστικών οργανώσεων (κύρια των πρωτοβάθμιων) και της τοπικής αυτοδιοίκησης

14.  Στην θέση της παράλογης φορολόγησης, να δοθούν κίνητρα για την διατήρηση των ήδη καλλιεργούμενων εκτάσεων και την καλλιέργεια των εκτάσεων που έχουν εγκαταλειφθεί. Καμία σπιθαμή γεωργικής γης να μην μείνει ακαλλιέργητη στην Αττική. Αυτό θα εξυπηρετήσει και την οικονομία αλλά και το ήδη επιβαρημένο περιβάλλον της Αττικής.

(*) Ο Λευτέρης Κατσουλάκος είναι Γεωπόνος – Μελετητής, Ειδικός Επιστήμονας του Δικτύου environment.gr