Δεν είναι μόνο το Ελληνικό Ωδείο: Πέντε Εμβληματικά Διατηρητέα της Αθήνας εκπέμπουν SOS

H κατάρρευση τμήματος του Ελληνικού Ωδείου βάζει (ξανά) εμφατικά στο τραπέζι το πρόβλημα των εκατοντάδων διατηρητέων κτιρίων που ρημάζουν στην πόλη, «μπλεγμένα» στον ιστό της γραφειοκρατίας 

 

Πριν από λίγες ημέρες (σ.σ.: στις 21/07/22) η κατάρρευση τμήματος του Ελληνικού Ωδείου, του ιστορικού κτιρίου στην οδό Φειδίου 3, έφερε ξανά στο προσκήνιο ένα μακροχρόνιο πρόβλημα: την εγκατάλειψη ιστορικών και διατηρητέων κτιρίων της πρωτεύουσας.

Τις περισσότερες φορές, τα κτίρια είναι «μπλεγμένα» σε ένα θολό ή πολυιδιοκτησιακό καθεστώς, γεγονός που καθιστά τις όποιες παρεμβάσεις σχεδόν ανέφικτες. Το υψηλό κόστος παραμένει ο βασικός λόγος για τον οποίο οι παρεμβάσεις είναι δύσκολες.

Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια κάποια κτίρια έχουν ήδη αρχίσει να καταρρέουν, είτε τμηματικά, είτε ολόκληρα, με χαρακτηριστική περίπτωση το παλαιό κτίριο που κάηκε συθέμελα τον Φεβρουάριο του 2019, στην οδό Αρτεμισίου στον Κεραμεικό. Λίγες μόλις ημέρες από το συγκεκριμένο περιστατικό, ακολούθησε και η κατάρρευση ενός κτιρίου στην οδό Ιουλίου Σμιθ στην Πνύκα. Υπολογίζεται, ότι από τα περίπου 1.800 εγκαταλελειμμένα κτίρια της πόλης τα μισά είναι χαρακτηρισμένα διατηρητέα.

Και έτσι, στις περισσότερες περιπτώσεις έρχεται η (μη) λύση της σκαλωσιάς, «πατέντα» που χαρακτηρίζει μερικές περιοχές της Αθήνας όπως τα Εξάρχεια και η παρακείμενη Νεάπολη Εξαρχείων αλλά και του Ψυρρή και ο Κεραμεικός. Κάποια από αυτά τα κτίρια μετρούν ακόμα και τρεις δεκαετίες μέσα στις υποστηρικτικές «αγκαλιές» των σκαλωσιών περιμένοντας καρτερικά μια λύση. 

 

Το Ελληνικό Ωδείο

 

Πίσω στο ιστορικό κτίριο της οδού Φειδίου 3, γνωστού ως έδρας του Ελληνικού Ωδείου, που είχε ιδρύσει ο Μανώλης Καλομοίρης το 1919, ήδη από το 1977 έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο, επί υπουργίας Κωνσταντίνου Τρυπάνη. Επί σειρά ετών άνηκε στο Ταμείο Συντάξεων Προσωπικού Εθνικής Τραπέζης. Το 2006 «πέρασε» στο υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο εξήγγειλε τότε την αποκατάστασή του (η οποία όμως μέχρι και την ημέρα που έπεσε τμήμα της νότιας πλευράς του κτιρίου, προκαλώντας ζημιές στον παρακείμενο κινηματογράφο «Ιντεάλ» που βρίσκεται επί της οδού Πανεπιστημίου) δεν είχε προχωρήσει.

Τα τελευταία χρόνια ανήκε στον ΕΦΚΑ και, όπως επισημαίνει στην ανακοίνωση του το υπουργείου Πολιτισμού: «παραχωρήθηκε προς χρήση στο υπουργείο, με τον συντονισμό των υπουργών Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη και Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Κωστή Χατζηδάκη και της διοίκησης του ΕΦΚΑ». Μετά από την κατάρρευση μέρους του κτιρίου, ανακοινώθηκε πως με τη συνδρομή ιδιώτη χορηγού συντάσσονται οι μελέτες ώστε να ενταχθεί η αποκατάστασή του για χρηματοδότηση στο ΕΣΠΑ 2021-2027.

 

Σε κατάσταση εγκατάλειψης βρίσκονται όμως πολλά άλλα διατηρητέα της πόλης. Πέντε πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι οι ακόλουθες:

 

1. Οικία Παλαμά

 

Το κάποτε πανέμορφο οίκημα βρίσκεται στην οδό Περιάνδρου 5 στην Πλάκα. Εδώ, έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο ποιητής Κωστής Παλαμάς και άφησε και την τελευταία του πνοή στις 27 Φεβρουαρίου 1943. Για την ακρίβεια, ο εθνικός μας ποιητής έζησε τα στερνά του χρόνια σε ένα από τα δύο διαμερίσματα του δευτέρου ορόφου με τη σύζυγό του Μαρία και την κόρη τους Ναυσικά. Στον ίδιο όροφο έμεναν και άλλοι ένοικοι.

Το κτίριο είναι διώροφο και οικοδομήθηκε τη δεκαετία 1920-1930. Η οικία έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός νεοκλασικού αστικού σπιτιού του Μεσοπολέμου, με ακροκέραμα στο γείσο του και σιδεριές στα μπαλκόνια. Το 1999 χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο «που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία» (ΦΕΚ, 1579/Β) ενώ την ίδια χρονιά, στον μεγάλο σεισμό της Αθήνας χαρακτηρίστηκε και σεισμόπληκτο. Πριν από δύο χρόνια, το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε την έναρξη απαλλοτρίωσης της οικίας Παλαμά με στόχο την αποκατάστασή της. Μέχρι που όπως γράφαμε και σε ρεπορτάζ της «Κ» πριν από δύο μήνες, εμφανίστηκε η τελευταία η ιδιοκτήτρια του διατηρητέου κτίσματος, Μαρία Γεωργίου και εξέφρασε την αντίθεση της στην παραπάνω προοπτική. Το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο ενέκρινε την προσφυγή και ζήτησε την επανεισαγωγή του θέματος στο αρμόδιο συμβούλιο του ΥΠΠΟΑ.

Κατά καιρούς, οι προηγούμενοι ιδιοκτήτες είχαν προσπαθήσει να πουλήσουν το κτίριο αλλά οι προσπάθειες δεν ευόδωσαν ποτέ, ανάμεσα σε άλλα και λόγω του φόβου για το τι θα έπρεπε ακριβώς να κάνουν οι επίδοξοι αγοραστές και πώς να αποκαταστήσουν το κτίριο, σύμφωνα πάντα  με τις οδηγίες του υπουργείου. Εντωμεταξύ το κτίριο έχει πια φτάσει σε τραγική κατάσταση.

Να σημειωθεί ότι όπως έχει τονίσει σε ανακοίνωση του, το υπουργείο Πολιτισμού, αυτή η  κατάσταση: «προσβάλλει όχι μόνον την μνήμη του μεγάλου μας ποιητή, αλλά και τον ελληνικό λαό, δεδομένου ότι από την οικία του Παλαμά ξεκίνησε την ημέρα της εξοδίου ακολουθίας του, τον Φεβρουάριο του 1943, η αυθόρμητη αντίσταση του λαού στις δυνάμεις του Άξονα, καθώς χιλιάδες κόσμου συνόδευσαν την σορό του ποιητή στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο.

 

2. Οικία Λαπαθιώτη

 

Σε δεινή θέση εδώ και πάρα πολλά χρόνια βρίσκεται και η οικία Λαπαθιώτη, το διώροφο νεοκλασικό με το υπερυψωμένο υπόγειο στη συμβολή των οδών Κουντουριώτου και Οικονόμου στα Εξάρχεια. Το κτίριο έχει χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1984. Πρόκειται για το σπίτι όπου έζησε για σχεδόν 40 χρόνια και έγραψε τα έργα του ο ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης (1888-1944).

Σύμφωνα με τα όσα γράφει ο καθηγητής αρχιτεκτονικής Μάνος. Γ. Μπίρης, στο βιβλίο του «Αθηναϊκή αρχιτεκτονική» (1987), το κτίριο οικοδομήθηκε τη δεκαετία του 1870. Σήμερα είναι σχεδόν ερείπιο και καλύπτεται με ένα πρόχειρο περιτύλιγμα και μια σκαλωσιά φυσικά για την προστασία των περαστικών, αφού κατά καιρούς πέφτουν κομμάτια από τους τοίχους. Κάποτε, την πρόσοψη του στόλιζε ένα αρχαιοπρεπές αέτωμα ενώ την παράσταση έκλεβαν οι μαρμάρινοι εξώστες. Να σημειωθεί ότι μέσα σε αυτή την οικία της οικογένειας Λαπαθιώτη, δηλαδή του στρατηγού και πολιτικού Λεωνίδα Λαπαθιώτη και της Βασιλικής Παπαδοπούλου, ανιψιάς του Χαρίλαου Τρικούπη, ο μοναχογιός τους Ναπολέοντας Λαπαθιώτης, αυτοκτόνησε στις 7/1/1944, πυροβολώντας το στήθος του με ένα περίστροφο.

 

3. Οικία Κωλέττη

 

Βρίσκεται στην οδό Πολυγνώτου στην Πλάκα και πρόκειται για το αρχοντικό όπου έζησε από το 1844-1847 ο κάποτε πρωθυπουργός της χώρας. Το διατηρητέο ρημάζει περιτριγυρισμένο από έναν αφρόντιστο κήπο μέσα στον οποίο στέκεται μια πήλινη γυναικεία μορφή, δίπλα από τα παράθυρα που καταρρέουν. Ο στόχος είναι σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού η οικία να στεγάσει το αρχείο της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, με όλες τις αναστηλωτικές επεμβάσεις στον Ιερό Βράχο.

 

4. Μουσείο Ελύτη

 

Το εν λόγω κτίριο βρίσκεται επί της Διοσκούρων 4 και Πολυγνώτου 7. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, θα στεγάσει το αρχείο Ελύτη που διαφυλάσσει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Όπως και η οικία Κωλέττη το συγκεκριμένο κτίριο έχει μπει σε πρόγραμμα αποκατάστασης από το υπουργείο Πολιτισμού. Όταν το κτίριο αποκατασταθεί, στο ισόγειο θα φιλοξενεί μια μόνιμη έκθεση έκθεσης με τους σημαντικότερους σταθμούς της ζωής του ποιητή – ανάμεσα στα εκθέματα θα υπάρχουν και ηχητικά ντοκουμέντα- ενώ στον πρώτο όροφο θα λειτουργεί αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για διαλέξεις και ένα μικρό καφέ. Ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 657.200 ευρώ και η δημοπράτησή του είχε προγραμματιστεί για το A’ τρίμηνο του 2021.

Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού όλα τα προαναφερθέντα κτίρια (εκτός από την οικία Λαπαθιώτη) εντάσσονται –όπως και το «Ελληνικό Ωδείο»- στο πρόγραμμα πολιτικής του ΥΠΠΟΑ για τη διάσωση και ανάδειξη σημαντικών κτηρίων της Αθήνας με αρχιτεκτονική και ιστορική σημασία. 

 

5. Κτίριο Ιδρύματος Χατζηκώνστα

 

Κάποτε, το κτίριο που από το 2019 περιφράσσεται με ψηλή αλουμινένια περίφραξη, στέγαζε το πολυτελές ξενοδοχείο «Βύρων», το οποίο κατασκευάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Το 1980 το κτίριο χαρακτηρίστηκε διατηρητέο. Ιδιοκτήτης του είναι το Ίδρυμα Χατζηκώνστα το οποίο όμως δεν ασχολήθηκε επιμελώς με τη φροντίδα και αποκατάσταση του. Αποτέλεσμα, στις αρχές Νοεμβρίου του 2019, μέρος της στέγης, η εσωτερική σκάλα και η ανατολική πρόσοψη του κτιρίου, να καταρρεύσουν υπό το βάρος της… βροχής, καθώς το κτίριο ήταν ήδη σε κακή κατάσταση. Ο δήμος Αθηναίων προέβη τότε άμεσα στην περίφραξη του χώρου γύρω από το εγκαταλελειμμένο νεοκλασικό.

 

Πηγή: Δήμητρα Τριανταφύλλου , ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ