Ακολουθεί απόσπασμα από τη συζήτηση στρογγυλής τράπεζας που
οργάνωσε η ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ
FAIREAD στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης 2017. Η
παρουσίαση του Αντώνη Καρατζά.
Το θέμα των Εκδόσεων Ανοικτής
Πρόσβασης (ΑΠ), πέραν του ότι είναι γεμάτο προκλήσεις, μύθους και αλήθειες,
είναι βέβαιο ότι θα απασχολήσει έντονα τα επόμενα χρόνια εκδότες, βιβλιοθήκες,
πανεπιστήμια και βεβαίως τους τελικούς χρήστες. Στον περιορισμένο χρόνο που
επιβάλλει ο σημερινός διάλογος, θέτω μερικές σκέψεις υπό τη μορφή ερωτημάτων:
– Καταρχήν, πριν ξεκινήσουμε
οποιαδήποτε συζήτηση για τις εκδόσεις ΑΠ, άρθρων και κυρίως βιβλίων, θα πρέπει
να έχουμε αποδεχτεί την ιδέα ότι στο μέλλον θα διαβάζουμε μέσα από την οθόνη.
Αλήθεια έχει διαβάσει κάποιος από τους ένθερμους υποστηρικτές της ψηφιακής
ανάγνωσης (προς κατανόηση, για επαγγελματικούς ή ερευνητικούς λόγους, όχι προς
τέρψη) ένα επιστημονικό άρθρο 70 σελίδων, ή ακόμα πιο δύσκολα, ένα ακαδημαϊκό
βιβλίο 450 σελίδων μέσα από μια οθόνη; Νομίζω πως όχι, και μεταξύ μας ούτε
θέλει κανείς, συμπεριλαμβανομένων ακόμα και των δεκαοχτάχρονων φοιτητών που
απάντησαν σαφέστατα υπέρ της έντυπης ανάγνωσης στο σχολείο ή το πανεπιστήμιο
στο πλαίσιο σχετικών ερευνών που έχουν γίνει και γίνονται διαρκώς σε όλο τον
κόσμο.
– Όσον αφορά στην ελκυστικότητα των
εκδόσεων ΑΠ στο ακαδημαϊκό περιβάλλον, η αλήθεια είναι ότι και εγώ έχω πολλές
άλυτες απορίες. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα τα επιστημονικά άρθρα και περιοδικά
είναι πολύ φθηνά. Όταν μια έντυπη συνδρομή σε ένα μηνιαίο τεχνικό, νομικό ή
ιατρικό επιστημονικό περιοδικό κοστίζει 100€ ετησίως, ποιο είναι το νόημα
προτιμήσουμε την ανάγνωση άρθρων ΑΠ που δεν έχουν περάσει από τη βάσανο μιας
αξιόπιστης επιστημονικής επιτροπής (peer review), η οποία κατά κανόνα υπάρχει
σε όλα τα επιστημονικά περιοδικά και λειτουργεί ως δικλείδα ποιότητας και
ασφαλείας για το περιεχόμενο και αξιοπιστίας για τον χρήστη;
– Οι εκδόσεις ΑΠ δεν είναι δωρεάν,
χρειάζονται προσωπικό και σταθερή μισθοδοσία με ανθρώπινο δυναμικό υψηλής
τεχνογνωσίας, έχουν overhead costs και άλλα κόστη φανερά και κρυφά. Κάποιος
πρέπει να τα υποστηρίξει όλα αυτά. Ποιος; Θα είναι το δημόσιο σύστημα
εκπαίδευσης όταν στην Ελλάδα απουσιάζει η λέξη «χρηματοδότηση» από τη δημόσια
παιδεία; Και αν δεν είναι το δημόσιο και είναι ιδιώτης ο χρηματοδότης, σε τι θα
διαφέρει από έναν εκδότη; Πάμε να αποφύγουμε τους εκδότες για να δημιουργήσουμε
νέους στη θέση των παλιών;
– Τι σημαίνει ως επιχείρημα των
υποστηρικτών των εκδόσεων ΑΠ ότι «ο ερευνητής που πληρώνεται από το κράτος
πρέπει να επιστρέφει την ερευνητική του δουλειά δωρεάν»; Σύμφωνοι να την
επιστρέφει, αλλά πολλά από τα επιστημονικά άρθρα που δέχονται τα επιστημονικά
περιοδικά δεν αποτελούν προϊόν επιστημονικής έρευνας –stricto sensu–
αλλά επαγγελματικής πείρας ή εξειδίκευσης, της οποίας η δημόσια έκθεση μέσω της
δημοσίευσης αποτελεί επαγγελματικό προσόν, διαπιστευτήρια με άλλα λόγια για τον
συντάκτη του άρθρου. Συνεπώς η επιστροφή στο κοινό του προϊόντος του
ακαδημαικού κόπου δεν είναι μοναδικός ούτε απόλυτος λόγος υπέρ της δωρεάν
κυκλοφορίας των επιστημονικών περιοδικών.
– Ο εκδότης δεν βάζει κάποια αξία
στο περιεχόμενο με κόστος υψηλό και πολλές φορές δυσβάσταχτο; Αν ναι, ποιος θα
προσθέσει αυτή την αξία στις εκδόσεις ΑΠ, με τι κόστος και ποιος θα το πληρώσει
εν τέλει; Μήπως ο συντάκτης του άρθρου είναι αυτός που θα βγει χαμένος, όπως εν
τέλει γίνεται ήδη όταν υποχρεώνεται να υποστηρίξει την έκδοση του άρθρου του με
κόστος που από εξ όσων γνωρίζω φθάνει και τις 3.000€ ανά άρθρο σε γνωστές
πλατφόρμες ΑΠ; Τι συνεπώς πετυχαίνουμε εδώ χάριν της «δωρεάν» πρόσβασης του
χρήστη; Να πληρώνει ο ίδιος ο συντάκτης του άρθρου, και μάλιστα ακριβά, την
έκθεσή του προς τα έξω ;
– Όλες οι έρευνες και οι μελέτες
για τις εκδόσεις ΑΠ κάνουν λόγο για βιώσιμα business models τα οποία, αν δεν
επιτύχουν, δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τη βιωσιμότητα της ίδιας της φιλοσοφίας
των εκδόσεων ΑΠ. Αν όλα αυτά τα business models δεν είναι άλλου τύπου εκδοτικές
επιχειρήσεις τότε τι είναι; Αυτός είναι ο στόχος;
– Μήπως τελικά η βουλιμία των
λεγόμενων «elite publishers» (5 εκδότες κατέχουν 80% του παγκόσμιου μεριδίου
αγοράς) είναι ο τελικός στόχος των εκδόσεων ΑΠ και όχι η συντριπτική πλειοψηφία
των εκδοτών οι οποίοι στηρίζουν πολλές φορές με εκδοτική και προσωπική ζημία
και υπέρμετρο κόπο την παραγωγή και έκδοση επιστημονικού περιεχομένου;
– Πίσω από δημοφιλείς πλατφόρμες ΑΠ
βρίσκονται ήδη μεγάλοι εκδότες οι οποίοι είναι και οι μόνοι που μπορούν να
διαχειριστούν αποτελεσματικά τον τεράστιο όγκο του περιεχομένου που δημιουργείται.
Δεν νομίζω να είναι ευτυχείς με αυτό οι δημιουργοί και εμπνευστές των εκδόσεων
ΑΠ. Αλλά από την άλλη πώς μπορούν οι «ακτιβιστές του πολιτισμού» να ασκήσουν
ταυτόχρονα επιτυχημένη επιχειρηματική δραστηριότητα;
– Τέλος, στην ψηφιακή εποχή των πολύπλοκων
σχέσεων διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων, οι Οργανισμοί Συλλογικής
Διαχείρισης όπως ο ΟΣΔΕΛ είναι οι μόνοι που διαθέτουν τα μέσα, το ανθρώπινο
δυναμικό και την τεχνογνωσία διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων σε οποιοδήποτε
περιβάλλον πρόσβασης, ανοικτής ή μη. Η συνεχής ενημέρωση, παρουσία και
υποστήριξη των ΟΣΔ σε όλους τους δημιουργούς, τους εκδότες και τις βιβλιοθήκες
πρέπει να θεωρείται δεδομένη προς όφελος όλων και κυρίως του πολιτισμού, της
παιδείας και της ελευθερίας του λόγου.
ΤΑ ΒΙΝΤΕΟ της 1ης εκδήλωσης για
τις Εκδόσεις Ανοιχτής Πρόσβασης στη 14η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης
(23-5-2017):
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.