Η επέτειος των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821 είναι μια σημαντική ευκαιρία. Μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε την ιστορική διάσταση του σημαντικότερου γεγονότος στη σύγχρονη Ελληνική ιστορία και να αξιολογήσουμε την πορεία του κράτους που προέκυψε από αυτή την επανάσταση. Αν αυτού έχουμε γίνει μάρτυρες ενός ανεκδιήγητου βλαχομπαρόκ όπου σύγχρονοι πολιτικοί και επιχειρηματίες προσπαθούν να αποκτήσουν οντότητα από την αίγλη των προσωπικοτήτων εκείνης της εποχής.
Έχουμε δημόσιες εμφανίσεις της προέδρου της επιτροπής εορτασμού που θα μπορούσαν να είναι σκηνές από κινηματογραφική ταινία με τίτλο «Η Μπουμπουλίνα φορούσε Prada» και ένθετα μεγάλης κυριακάτικής εφημερίδας όπου μεταξύ άλλων εμφανίζεται με ενδυμασία Κολοκοτρώνη ο πρόεδρος των ΗΠΑ κ. Biden (φωτογραφία). Το τελευταίο καρακιτσαριό ευτυχώς αποσύρθηκε μπρος στη κατακραυγή.
Όμως υπήρξαν και σοβαρές προσεγγίσεις και με αυτές θα ασχοληθώ κριτικά στη συνέχεια. Στην Καθημερινή (Σάββατο 13/3/2021) υπάρχουν δύο άρθρα του Τούρκου ιστορικού, διδάκτορος του πανεπιστημίου Harvard, Σουκρού Ιλιτζάκ. Τα άρθρα αναφέρονται στη συνθήκη του Βουκουρεστίου (1812) και την επανάσταση των Νέο-Τούρκων το 1921.
Στο πρώτο άρθρο, στο οποίο θα σταθούμε σήμερα, ο κ. Ιλιτζάκ προσπαθεί να εξηγήσει την Ελληνική επανάσταση στο περιθώριο της αποδυνάμωσης της κεντρικής εξουσίας στην Οθωμανική αυτοκρατορία μετά το τέλος του πρώτου Ρωσοτουρκικού πολέμου 1806-12. Αναφέρεται χαρακτηριστικά στην αυτονόμηση των γενιτσάρων από την κεντρική εξουσία αλλά και στις αποσχιστικές τάσεις των Βεζίρηδων (Γιάννενα, Ντιγιαρμπακίρ, Χαλέπι) από την Υψηλή Πύλη. Θεωρεί ότι στο πλαίσιο αυτών των αντιθέσεων οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις βρήκαν την ευκαιρία να πλήξουν παραπέρα την Οθωμανική Αυτοκρατορία υποστηρίζοντας την Ελληνική επανάσταση. Αυτό σε συνδυασμό με τη κοντόφθαλμη πολιτική του Σουλτάνου Μαχμούντ του Β ήταν κατά το συγγραφέα ο λόγος επικράτησης των επαναστατών.
Η ανάλυση είναι ιδιαίτερα επιφανειακή διότι παραγνωρίζει το γεγονός ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν μπορούσε να επιβιώσει σε μια εποχή που οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής έκαναν τη δυναμική τους εμφάνιση για να κατακτήσουν το κόσμο. Σε μια οικονομία αγοράς δεν θα μπορούσε να επιβιώσει μια αυτοκρατορία που χώριζε τους υπηκόους της σε δύο έθνη τους «πιστούς» και τους «απίστους» και όπου το κοράνι ήταν ο αστικός και ο ποινικός κώδικας. Αποτελούσε εμπόδιο.
Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Μάρξ σε μια ανταπόκριση για τη Herald Tribune to 1853 «Η Κωνσταντινούπολη είναι η χρυσή γέφυρα ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, και ο δυτικός πολιτισμός, όπως και ο ήλιος, δεν μπορεί να διαγράψει τον κύκλο του γύρω από τον κόσμο χωρίς να περάσει απ’ αυτή τη γέφυρα…».
Έτσι εξηγείται η στάση των Ευρωπαϊκών δυνάμεων απέναντι την Ελληνική επανάσταση. Το ίδιο εξηγεί όμως και τη στάση των επαναστατών που απουσιάζουν εντελώς από την ανάλυση του κ. Ιλιτζάκ. Η Ελληνική επανάσταση ήταν αστικοδημοκρατική επανάσταση που γεννήθηκε μέσα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Μπορεί να έμεινε ημιτελής λόγω του ρόλου των ξένων δυνάμεων και της εκκλησίας στο πλαίσιό της όμως δεν μπορεί κανείς να την διαχωρίσει από το χαρακτήρα της.
Το τελευταίο είναι ένα σημαντικό δίδαγμα για το σήμερα. Πολλοί λένε ότι η χριστιανική θρησκεία ήταν ο βασικός λόγος διατήρησης της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων και ως εκ τούτου είχε το δικό της ρόλο στην επανάσταση. Αυτό που παραγνωρίζουν είναι ότι ο ρόλος της χριστιανικής εκκλησίας ήταν το αποτέλεσμα της ίδιας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η ιδιότητα του ραγιά είναι εκείνη που έκανε τον παπά δικαστή, δήμαρχο, δάσκαλο, εκτελεστή διαθηκών, φορολογικό ελεγκτή και γενικών καθηκόντων δημόσιο λειτουργό. Επειδή ακριβώς είχε αυτό το ρόλο ήταν παράγοντας της επανάστασης για λογαριασμό όμως μιας άλλης καθυστερημένης ιστορικά δύναμης της εποχής της Ρωσίας. Για τον κλήρο στην επαναστατημένη Ελλάδα η τοποθέτηση στο πλευρό των επαναστατών ήταν απομάκρυνση από τον πατριάρχη Κωνσταντινούπολης και τοποθέτηση στο πλευρό του αρχηγού της Ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας που δεν ήταν άλλος από το Τσάρο.
Οι δύο παράγοντες που χαρακτήρισαν την Ελληνική επανάσταση, η εξάρτηση από τις ξένες δυνάμεις και ο ρόλος της εκκλησίας χαρακτήρισε και χαρακτηρίζει το κράτος που προέκυψε. Οι ξένες δυνάμεις έκαναν νωρίς νωρίς στη μπάντα τους εγχώριους πολιτικούς για λογαριασμό εισαγόμενων βασιλιάδων, στην πραγματικότητα τοποτηρητών των συμφερόντων τους. Ένας θεσμός με τραγικές συνέπειες στην ελληνική ιστορία τον 20ο αιώνα. Η εκκλησία από την άλλη παρέμεινε ως παράγοντας κυριαρχίας πάνω στο πόπολο για την κάθε λογής εξουσία μέχρι τις μέρες μας.
Νομίζω ότι αυτά αξίζει να συζητήσουμε και να αναλογιστούμε στο πλαίσιο της επετείου. Την άλλη βδομάδα θα σταθώ στο δεύτερο άρθρο του κ. Ιλιτζάκ για το 1921 και το νέο Τουρκικό κράτος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.