Κυκλική Οικονομία και Κ.ΑΛ.Ο.: Βίοι παράλληλοι ή τεμνόμενοι κύκλοι; Της Αφροδίτης Τζιαντζή

Άρθρο της ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΖΙΑΝΤΖΗ, από την ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ.

Μαζί με την αύξηση του περιβαλλοντικού τέλους για την πλαστική σακούλα, άλλος ένας όρος της πράσινης οικονομίας μπήκε πιο δυναμικά στο καθημερινό λεξιλόγιο μαζί με το 2019: Η κυκλική οικονομία, πρακτική οικεία στους περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένους, αλλά σχετικά άγνωστη στο ευρύτερο κοινό, έχει το δικό της Σχέδιο Εθνικής Στρατηγικής, με 23 άμεσα υλοποιήσιμα σχέδια δράσης, προγραμματισμένα για το πρώτο και το δεύτερο εξάμηνο του 2019.

Το «Πλαστικουργείο» στη Νεάπολη Εξαρχείων: Ένας Συνοικιακός Σταθμός Κυκλικής Οικονομίας

Το Εθνικό Σχέδιο για την Κυκλική Οικονομία, που κατέθεσε πρόσφατα επισήμως στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σωκράτης Φάμελλος, φιλοδοξεί να είναι κάτι περισσότερο από άλλο ένα πράσινο ευχολόγιο επί χάρτου. Περιλαμβάνει συγκεκριμένα, εφικτά βήματα, συμβατά με την ατζέντα της Βιώσιμης Ανάπτυξης, ώστε να αποκτήσει σάρκα και οστά η περιβόητη μετάβαση από το γραμμικό στο κυκλικό μοντέλο οικονομίας.

Σύμφωνα με τον πλέον λακωνικό ορισμό, το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας ερμηνεύεται ως η «επαναχρησιμοποίηση – επισκευή – ανανέωση - ανακύκλωση», που παρατείνει τον χρόνο ζωής προϊόντων, αγαθών, υποδομών και μειώνει τη σπατάλη πρώτων υλών.

Πρόκειται για ένα μοντέλο που έχει υιοθετηθεί από την Ε.Ε. από το 2015, για να αντικαταστήσει το ασύμφορο μοντέλο της γραμμικής οικονομίας που συνοψίζεται στο τρίπτυχο «παραγωγή - κατανάλωση - απόρριψη».

Η κυκλική οικονομία, ως ολιστική πρακτική, δεν εξαντλείται στην ανακύκλωση συσκευασιών, ένα μέτρο που όπως εφαρμόστηκε στην Ελλάδα με τους μπλε κάδους κρίνεται ανεπαρκές, αν όχι προβληματικό.

Σύμφωνα με τη Εurostat, στην Ελλάδα ανακυκλώνεται μόλις το 16% των απορριμάτων έναντι του 27% του μέσου όρου της Ε.Ε. Στοιχεία από τους δήμους της Αττικής κατεβάζουν το ποσοστό της πραγματικής ανακύκλωσης μόλις στο 4,1%.

Η κοινωνική οικονομία και η συνεργατική οικονομία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την κυκλική οικονομία. Ετσι τουλάχιστον δηλώνεται επανειλημμένα στο πολυσέλιδο Εθνικό Σχέδιο Στρατηγικής για την Κυκλική Οικονομία, που εκπονήθηκε από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε συνεργασία με κοινωνικούς φορείς, και οριστικοποιήθηκε έπειτα από διαβούλευση στο οpengov.gr

Στα οφέλη της κυκλικής οικονομίας γίνεται ρητή αναφορά στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας.

Προϋπόθεση, η ενεργοποίηση «σημαντικού ανθρώπινου δυναμικού, παράγοντας πλούτο μέσω της κοινωνικής οικονομίας και με διάθεση πρόσθετων πόρων για να στηθούν κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις πλάι στις παραγωγικές μονάδες».

Ειδική μνεία γίνεται στις «καινοτόμες μορφές κατανάλωσης» που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια της μετάβασης στην κυκλική οικονομία, οι οποίες θα δημιουργήσουν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, όπως «η κοινή χρήση υποδομών (συνεργατική οικονομία) και η αυξημένη χρήση ψηφιακών πλατφορμών».

Ως δράσεις για την ενίσχυση της συνεργατικής οικονομίας προτείνονται μεταξύ άλλων «η ενθάρρυνση νέων επιχειρηματικών μοντέλων βασισμένων στη χρήση υπηρεσιών αντί αγοράς προϊόντων και στην ανάπτυξη "αποκεντρωμένων επισκευαστικών αλυσίδων" με τη συμμετοχή μικρών επιχειρήσεων και αυτοαπασχολούμενων».

Σύμφωνα με τους συντάκτες του Εθνικού Σχεδίου, «κρίνεται ως πολύ σημαντική προϋπόθεση η διαμόρφωση ευέλικτων διαδικασιών δημιουργίας σύγχρονων και καινοτόμων συνεργατικών και συνεταιριστικών σχημάτων που θα δημιουργήσουν τις αναγκαίες οικονομίες κλίμακας και θα διευκολύνουν την ανταλλαγή σύμμεικτων γνώσεων».

Τέλος παραδέχονται ότι η ενίσχυση της συνεταιριστικής οικονομίας πρέπει να συνδυαστεί με «την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας, την υποστήριξη εκκίνησης, αδειοδότησης, συνδημιουργίας και δικτύωσης συνεταιριστικών και άλλων συλλογικών σχημάτων, και με δράσεις ενίσχυσης των δυνατοτήτων κοινής χρήσης / επιμερισμού».

Ειδικά οι δράσεις συνεργατικής οικονομίας έχουν χρονοδιάγραμμα υλοποίησης το δεύτερο εξάμηνο του 2019, επισπεύδονται από το υπουργείο Ενέργειας και συντονίζονται από τα υπουργεία Εσωτερικών και Υποδομών και Μεταφορών.

Ως εργαλεία χρηματοδότησης αναφέρονται τα ΕΣΠΑ, διακρατικά και ευρωπαϊκά προγράμματα, ο Αναπτυξιακός Νόμος, η Αναπτυξιακή Τράπεζα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα επενδύσεων κ.ά.

 

 

Κυκλική Οικονομία: από τη Θεωρία στην Πράξη

Επειδή η θεωρία δεν αρκεί αν δεν συνδυάζεται με τη δράση, το «για Κ.ΑΛ.Ο» απευθύνθηκε σε μία μικρή επιχείρηση κυκλικής οικονομίας, το «Πλαστικουργείο» στη Νεάπολη Εξαρχείων. Πρόκειται για ένα νεοφυές εγχείρημα, που όμως έχει αποκτήσει ήδη ρίζες στην κοινότητα.

Το «Πλαστικουργείο» δεν είναι συνεταιριστική επιχείρηση, αλλά ΙΚΕ (Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία) λειτουργεί ωστόσο με βάση αυστηρούς κώδικες κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, απευθυνόμενο πρώτα και κύρια στους κατοίκους της Νεάπολης, με προγράμματα επιμόρφωσης και συμμετοχής στην κυκλική οικονομία.

Ο Ισπανός Φραν Βάργκας και η Ελληνίδα σύντροφός του, Δάφνη Μαρνέλη, ίδρυσαν το «Πλαστικουργείο» το 2017, παράγοντας και διακινώντας προϊόντα μηδενικών αποβλήτων, zero waste όπως αποκαλούνται διεθνώς, με την προοπτική «να μας βοηθήσουν να ζήσουμε καλύτερα, πετώντας λιγότερα».

Παράλληλα με το κατάστημα, που πουλάει από σκεύη κουζίνας, χρηστικά αντικείμενα, έργα τέχνης μέχρι και σκέιτ-μπορντ από ανακυκλωμένο πλαστικό, αλλά και φυσικά καλλυντικά, το «Πλαστικουργείο» λειτουργεί και ως εργαστήριο - μονάδα ανακύκλωσης πλαστικού.

Σκοπός του ζεύγους των «Πλαστικουργών», να μειωθούν δραστικά οι συσκευασίες και το πλαστικό μιας χρήσης στην περιοχή τους και να γίνει η Νεάπολη Εξαρχείων Ζώνη Μηδενικού Πλαστικού, πιλοτικό πρότυπο εφαρμογής των αρχών της κυκλικής οικονομίας και για άλλες γειτονιές της Αττικής.

Ο Φραν μιλάει στην «Εφ.Συν.» για τις δράσεις του «Πλαστικουργείου», αλλά και για τις σχέσεις τους με τους επίσημους θεσμούς, δήμου και πολιτείας, που όπως λέει «είναι ανύπαρκτες, πέρα από τους φόρους και τη γραφειοκρατία».

«Βασική μας αρχή είναι ό,τι έχουμε να είναι χρήσιμο. Δεν έχουμε καθόλου συσκευασίες. Ο,τι συσκευασία υπάρχει είτε κομποστοποιείται είτε ανακυκλώνεται. Το κίνημα μηδενικών αποβλήτων δεν αφορά μόνο τη χρήση πλαστικού. Αφορά γενικά τη συνειδητή κατανάλωση. Δεν πουλάμε απλώς προϊόντα μηδενικών αποβλήτων - π.χ. σερβίτσια από μπαμπού ή ανοιξείδωτα καλαμάκια για να αντικαταστήσουν τα πλαστικά. Αυτό που κάνουμε είναι ανάλυση της ζωής του προϊόντος. Ποια είναι η πηγή του και πώς τελειώνει. Αυτό είναι για εμάς κανόνας. Γι' αυτό και το κατάστημα πρακτικά χρηματοδοτεί το εργαστήριο, το οποίο αναζητά εναλλακτικές σε γενικά προβλήματα σκουπιδιών».

 

 

«Επιβράβευση, όχι φόροι»

Ένα πολύ πετυχημένο πιλοτικό πρόγραμμα του «Πλαστικουργείου» είναι η συλλογή και διαλογή πλαστικού απευθείας από την κοινότητα.

«Είναι ένα πρόγραμμα πολύ δημοφιλές με τους γείτονές μας. Θέλουμε να κάνουμε μια έκθεση που θα δείξουμε στον δήμο και την κυβέρνηση ότι η διαχείριση απορριμμάτων δεν είναι απλά επικερδής, αλλά μπορεί να λύσει μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Για παράδειγμα, αν πείσουμε τους γείτονές μας να παράγουν λιγότερα ή μηδενικά απορρίμματα και τους επιβραβεύουμε, αντί να τους βάζουμε φόρους, τα οφέλη είναι άμεσα ορατά σε επίπεδο κοινότητας. Σε εμάς οι γείτονες μας φέρνουν το πλαστικό, μαθαίνουν οι ίδιοι πώς να ξεχωρίζουν τα διαφορετικά είδη. Με βάση έναν στατιστικό κώδικα, που τον έχουμε εμπνευστεί από τη βιολογία, μελετάμε τη συνολική αλλαγή της καταναλωτικής συμπεριφοράς σε βάθος χρόνου. Το κέρδος τους είναι πρώτα και κύρια το πλαστικό που δεν μπαίνει στο σπίτι τους, αλλά και προγράμματα επιβράβευσης».

Ο Φραν εξηγεί πώς ξεκίνησε το πρόγραμμα «Νεάπολη - Ζώνη Χωρίς Πλαστικό»:

«Η αρχή έγινε πέρυσι το Σεπτέμβρη στο τοπικό φεστιβάλ Zero Wast που διοργάνωσαν. Οι ενδιαφερόμενοι δώσανε mail και διεύθυνση κατοικίας. Κάθε πληροφορία είναι απόρρητη, δεν καταχωρίζεται καν στο ίντερνετ αλλά σε εσωτερικό σύστημα και λειτουργεί με μη προσωποποιημένο κωδικό. Από εκεί και πέρα, ο καθένας που μας φέρνει κάθε φορά πλαστικό, μας δίνει τον κώδικά του. Εμείς ζυγίζουμε το πλαστικό, το διαχωρίζουμε. Δεν είναι απρόσωπη διαδικασία, αλλά παίρνει χρόνο, προσαρμοσμένη στον κάθε έναν διαφορετικό άνθρωπο που έρχεται. Εχουμε κάδους διαλογής για τα βασικά είδη πλαστικού, εξηγούμε στον πελάτη τη διαδικασία διαλογής. Αν έχουν για παράδειγμα πολλά μπουκάλια pet [πολυεστέρας], που θεωρούνται από τα πλέον ρυπογόνα, τους λέμε τις τελευταίες στατιστικές της επιστήμης, τους προτείνουμε εναλλακτικές. Προσπαθούμε να τους αλλάξουμε συμπεριφορά. Κάθε έξι μήνες έχουμε έναν πίνακα που μετριέται το πόσο λιγότερο πλαστικό κατανάλωσαν. Αντίστοιχα έχουν εκπτώσεις στο κατάστημα. Δεν είναι πάντα προϊόν. Μπορεί να είναι εργαστήριο, ένα κέικ σε ένα διπλανό μπαρ. Προσπαθούμε να εμπλέξουμε όλες τις εταιρείες τις περιοχής. Κάποιες το έχουν πάρει πολύ θερμά, κάποιοι αδιαφορούν. Δεν πιέζουμε κανέναν».

Για τον Φραν, η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία είναι αδιαχώριστη από την κυκλική οικονομία.

«Δυστυχώς όμως η σχέση μας με τους φορείς, που θεωρητικά θα έπρεπε να στηρίζουν τέτοια εγχειρήματα, είναι ανύπαρκτη, πέρα από το εμπόδιο της γραφειοκρατίας. Το χειρότερο είναι ότι δεν υπάρχει σαφές νομικό πλαίσιο. Οχι μόνο εδώ, αλλά ούτε σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Θεωρώ ότι η σχέση κυκλικής και κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας έρχεται από μικρές εταιρείες, ειδικά στις γειτονιές. Οχι από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Εμείς, για παράδειγμα, εδώ διαλύουμε και λιώνουμε μόνοι μας το πλαστικό. Εχουμε ένα μηχάνημα κοπής πλαστικού που το φτιάξαμε οι ίδιοι, χειροποίητο. Δουλεύει έξι ώρες κάθε μέρα εδώ και δύο χρόνια και λειτουργεί τέλεια. Από τα 526 κιλά πλαστικού, που συλλέξαμε από τη γειτονιά, το περισσότερο το επαναχρησιμοποιήσαμε - π.χ. κάναμε πλαστική ρητίνη και υλικό για τρισδιάστατες εκτυπώσεις. Οσο περίσσεψε όμως, κυρίως υλικό pet, το πουλήσαμε σε εταιρεία στην Κόρινθο, που το αγόρασε δυο φορές πάνω από την τιμή του εμπορίου, γιατί ήταν υψηλότερης ποιότητας και καθαρότητας. Αυτό σημαίνει ότι στρατηγική της μικρής κοινωνικής επιχείρησης είναι επικερδής γιατί ελαχιστοποιεί το κόστος παραγωγής. Ταυτόχρονα δίνουμε μισθούς, πληρώνουμε φόρους, ενισχύουμε την τοπική οικονομία».

Το «Πλαστικουργείο» πρόσφατα εγκαινίασε νέα προγράμματα κυκλικής οικονομίας, όπως η συλλογή χρησιμοποιημένου λαδιού κουζίνας, η επεξεργασία του και αντικατάστασή του με ισοδύναμου βάρους σαπούνι καθαρισμού. Το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα, στο οποίο εμπλέκονται και συνεργατικές επιχειρήσεις, είναι τα «δίχτυα φαντάσματα», καθαρισμός διχτυών αλιείας από νησιωτικές κοινότητες, επεξεργασία, ανακύκλωση και μετατροπή τους σε πολύ υψηλής ποιότητας σανίδες σκέιτμπορντ και σερφ.

Περισσότερα: PLASTIKOURGEIO.COM - Aσκληπιού 51, τηλ 21 3044 3356

Πηγή: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ