Συνέδριο ΕΕΔΣΑ: 40 Προτάσεις και Συμπεράσματα για τη Μετάβαση στην Κυκλική Οικονομία

Σαράντα (40) Συμπεράσματα και Προτάσεις αναδείχτηκαν στο 6ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕΔΣΑ με τίτλο «ΕΛΛΑΔΑ 2020 – Προτεραιότητες Κυκλικής Οικονομίας: Συνδέοντας Πολίτες, Επιχειρήσεις και Επιστήμονες» έχουν δοθεί στη Δημοσιότητα.

Στο Συνέδριο συμμετείχαν περισσότεροι από 500 σύνεδροι, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Πραγματοποιήθηκε το διήμερο 27-28 Φεβρουαρίου 2020 στο ΕΜΠ, υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας και της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας, σε συνεργασία με την ISWA.

Σκοπός του 6ου Συνεδρίου της ΕΕΔΣΑ ήταν η σύνδεση Πολιτών, Επιχειρήσεων, Επιστημόνων Κεντρικής και Τοπικής διοίκησης, προκειμένου να συν-διαμορφωθούν οι προτεραιότητες για την εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας στην ΕΛΛΑΔΑ του σήμερα και του αύριο.

Η θεματολογία του ήταν ευρεία και συζητήθηκαν όλες οι πτυχές αυτού του μοντέλου: το νέο θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ, η αναθεώρηση του αντίστοιχου ελληνικού, οι επιπτώσεις της ταφής, οι βέλτιστες διαθέσιμες τεχνολογίες, τα συστήματα Διαλογής στην Πηγή (ΔσΠ), τα βιοαπόβλητα, η σύνδεση με την κλιματική αλλαγή αλλά και οι καινοτόμες ψηφιακές τεχνολογίες.

Διαπιστώσεις και Κύρια Συμπεράσματα

 Η νέα Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ 2020 αποτελεί πραγματική ευκαιρία να γίνει η Ευρώπη η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος στον κόσμο. Με τις δράσεις της, η Κυκλική Οικονομία συμβάλλει ουσιαστικά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η σύνδεση των δύο πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα, όπως επιβεβαιώθηκε και με την ανακοίνωση του νέου Σχεδίου Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Κυκλική Οικονομία στις 11 Μαρτίου 2020.

H χώρα μας κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις στην εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας στην ΕΕ καθώς και, ειδικότερα, στη Διαχείριση των Αποβλήτων. Αναδύεται, λοιπόν, για τη χώρα μας η ευκαιρία να συνδυαστεί αρμονικά η μείωση των Εκπομπών CO2 με τη Διαχείριση Αποβλήτων, αυξάνοντας την απασχόληση και καθιστώντας ανταγωνιστική ενεργειακά τη χώρα μας.

Η ελαχιστοποίηση της Ταφής από το 80% σήμερα στο 10% το 2035 ή ακόμη και το 2030, είναι αναγκαία, όχι μόνο τυπικά για την ικανοποίηση των ευρωπαϊκών στόχων και την αποφυγή των προστίμων, αλλά και για τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον.

 Προέχει, λοιπόν, η άμεση ενσωμάτωση όλων των νέων Οδηγιών ΕΕ για την Κυκλική Οικονομία στο Εθνικό Δίκαιο έως 30/6/20, σύμφωνα και με την ανακοίνωση των ΓΓ Διαχείρισης Αποβλήτων και Φυσικού Περιβάλλοντος & Υδάτων του ΥΠΕΝ. Η ανακοίνωση του Οδικού Χάρτη για την εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας από το Εθνικό Συμβούλιο Κυκλικής Οικονομίας έως τον Ιούνιο 2020 και η υλοποίησή του αναμένεται να συνεισφέρει σημαντικά, σύμφωνα και με την ανακοίνωση του ΓΓ Φυσικού Περιβάλλοντος & Υδάτων.

Απαραίτητος κρίνεται ο σχεδιασμός αποτελεσματικών Συστημάτων Διαλογής στην Πηγή (ΔσΠ) για Χαρτί, Πλαστικό, Μέταλλο, Γυαλί, Φιάλη Pet και Βιοαποβλήτων με τους πλέον αποτελεσματικούς συνδυασμούς μοντέλων χωριστής συλλογής, λαμβάνοντας υπόψη τις Περιφερειακές και Τοπικές Συνθήκες.

 Η δημιουργία ενός Πλαισίου Βιομηχανικής Συμβίωσης θα διευκολύνει την αδειοδότηση, τις συνέργειες και την ενίσχυση της αγοράς δευτερογενών α’ υλών, όπως και η προώθηση πράσινων δημόσιων προμηθειών σε κρίσιμους κλάδους, σε συνδυασμό με τη διάδοση του οικολογικού σχεδιασμού προϊόντων (eco-design).

 Η άμεση αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου Πρόληψης και Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΠΔΑ) και των ΠΕΣΔΑ, με δράσεις που προωθούν την Κυκλική Οικονομία, πρέπει να έχουν στόχο το 10% Ταφή έως το 2035 το αργότερο (όπως προβλέπει η Οδηγία 2018/850/ΕΕ) ή ακόμη και το 2030, σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΓΓ Διαχείρισης Αποβλήτων.

Σε αυτό το πλαίσιο είναι απαραίτητη η προώθηση της Ενεργειακής Αξιοποίησης, τόσο του παραγόμενου βιοαερίου από την αναερόβια χώνευση των προδιαλεγμένων Βιοαποβλήτων, όσο και συμπληρωματικά η ενεργειακή αξιοποίηση των υπολειμμάτων της επεξεργασίας των αποβλήτων (μετά την απομάκρυνση των ανακυκλώσιμων), κατ’ αρχάς στις υφιστάμενες εγκαταστάσεις της ελληνικής ενεργοβόρου βιομηχανίας, και στη συνέχεια σε νέες μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης (WtE) με συμπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας & θερμότητας αν και όπου απαιτείται.

 Παράλληλα δεν πρέπει να καθυστερήσει η υλοποίηση των ώριμων έργων ΜΕΑ, εξασφαλίζοντας ότι οι νέες μονάδες θα είναι ικανές να πετύχουν τους νέους στόχους των ευρωπαϊκών οδηγιών.

Τα οικονομικά κίνητρα στη μετάβαση αυτή κρίνονται απαραίτητα, όπως και η θεσμοθέτηση ήδη από το 2020 του Ειδικού Τέλους Ταφής Απορριμμάτων (ανεπεξέργαστων αλλά και υπολειμμάτων) ώστε όλοι να γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι αυτό θα εφαρμόζεται σε κάθε τόνο που θα οδηγείται σε ταφή με εφαρμογή την ημερομηνία έναρξης λειτουργίας των νέων δρομολογημένων ΜΕΑ, δηλαδή από το 2023.

 

Τα 40 Συμπεράσματα και Προτάσεις

Οδικός χάρτης

Άμεση ενσωμάτωση στο Εθνικό Δίκαιο όλων των νέων Οδηγιών της ΕΕ για την Κυκλική Οικονομία (αποβλήτων, συσκευασιών, ταφής αλλά και πλαστικών μιας χρήσης) έως 30/6/20.

Η υλοποίηση τους πρέπει να γίνει συντεταγμένα και με βάση τις κατευθυντήριες Οδηγίες της ΕΕ π.χ. άμεση υιοθέτηση της Οδηγίας για τον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης για εφαρμογή από το 2021 σύμφωνα με την ΕΕ.

Οδικός χάρτης για την εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας από το Εθνικό Συμβούλιο Κυκλικής Οικονομίας έως τον Ιούνιο 2020.

Παρακολούθηση της προόδου δράσεων του οδικού χάρτη, μέσω Δεικτών και σχετικού Παρατηρητηρίου.

Διαμόρφωση Βιομηχανικής Στρατηγικής με έμφαση στην Κυκλική Οικονομία.

Ανάγκη Κεντρικού Συντονισμού για το σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων Κυκλικής Οικονομίας και Διαχείρισης Αποβλήτων τόσο σε Εθνικό όσο και Περιφερειακό επίπεδο (Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) και Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) με τη σύσταση ενός κεντρικού Οργανισμού εποπτευόμενου από το ΥΠΕΝ.

Ορυκτοί Πόροι – Σχεδιασμός Προϊόντων

Στοχευμένη ενίσχυση με χρηματοοικονομικά εργαλεία Κλάδων για το σχεδιασμό συσκευασιών και προϊόντων με γνώμονα την πλήρη ανακυκλωσιμότητα τους.

Παραγωγή Καινοτόμων Προϊόντων με έμφαση στον οικολογικό σχεδιασμό.

Πρόσβαση των καταναλωτών στο Περιβαλλοντικό Αποτύπωμα των Προϊόντων ώστε να διευκολυνθεί η επιλογή τους.

Διάδοση του Οικολογικού Σχεδιασμού Προϊόντων (Ecodesign) και Σήμανση Προϊόντων.

Παραγωγή – Μεταποίηση

Ενσωμάτωση πρακτικών Κυκλικής Οικονομίας στις Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές των Βιομηχανικών Κλάδων (Οδηγία Βιομηχανικών Εκπομπών 2010/75/ΕΕ).

Δημιουργία Πλαισίου Βιομηχανικής Συμβίωσης που θα διευκολύνει την Αδειοδότηση, τις Συνέργειες και την ενίσχυση της Αγοράς Δευτερογενών α’ υλών μέσω προτύπων και προδιαγραφών.

Προώθηση πρότυπων Πάρκων Κυκλικής Οικονομίας στο νέο ΕΣΔΑ και στους ΠΕΣΔΑ.

Απλοποίηση και επιτάχυνση της Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (Μοντέλο ex-post) αξιοποιώντας τόσο τους ιδιώτες Αξιολογητές όσο και με ενίσχυση των τακτικών ελέγχων και με ιδιώτες Ελεγκτές.

Σύνδεση των δράσεων της Κυκλικής Οικονομίας με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (και σε επόμενη αναθεώρηση του ΕΣΕΚ3) ώστε οι δράσεις να επιβραβεύονται και να κινητοποιούνται νέες.

Χρήση προϊόντων, επισκευή , επαναχρησιμοποίηση (Καταναλωτής -Πολίτης)

 Ενημέρωση για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων τόσο των καταναλωτών όσο και των μεγάλων παραγωγών όπως Ξενοδοχεία και Catering.

Ευαισθητοποίηση και επιβράβευση των Πολιτών με Συστήματα “Reward As You Reduce” (RAYR) μέσα από μια μεγάλη Εκστρατεία Επικοινωνίας.

Θεσμοθέτηση δυνατότητας Δήμων για την εφαρμογή Συστημάτων «Πληρώνω Όσο Πετάω» (Pay As You Throw – PAYT) με απ’ ευθείας χρέωση των Δημοτών (σε αντικατάσταση της οριζόντιας χρέωσης των ανταποδοτικών τελών μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ).

Προώθηση Πράσινων Δημόσιων Προμηθειών σε κρίσιμους και τους πιο ώριμους αρχικά Κλάδους.

Διαλογή Αποβλήτων στη Πηγή

 Σχεδιασμός & Χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ και τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) αποτελεσματικών συστημάτων Διαλογής στην Πηγή (ΔσΠ) για Χαρτί, Πλαστικό, Μέταλλο, Γυαλί, Φιάλη Pet και Βιοαποβλήτων με τους πλέον αποτελεσματικούς συνδυασμούς Μοντέλων Χωριστής Συλλογής, σύμφωνα με τις απαιτήσεις των νέων Ευρωπαϊκών Οδηγιών, λαμβάνοντας υπόψη τις Περιφερειακές και Τοπικές συνθήκες αλλά και με στόχο την ανταποδοτικότητα των εισφορών των υπόχρεων.

Υποχρεωτική χρήση Καφέ Κάδου συλλογής στη πηγή Βιοαποβλήτων σε Καταστήματα Υγειονομικού Ενδιαφέροντος, συγχρόνως με την ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών των Δήμων/ΦΟΔΣΑ.

Αναθεώρηση Επιχειρησιακών Σχεδίων ΣΕΔ για την ενίσχυση των επενδύσεων σε εξοπλισμό Διαλογής στη Πηγή, την πλήρη εφαρμογή του ισχύοντος Θεσμικού Πλαισίου και τη διερεύνηση ένταξης νέων προϊόντων ή δημιουργίας νέων ΣΕΔ (πχ για ορισμένα προϊόντα πλαστικών μιας

χρήσης).

Προώθηση Πράσινων Σημείων και κέντρων επαναχρησιμοποίησης με πρωτοβουλία είτε των Δήμων είτε ιδιωτικών και κοινωνικών επιχειρήσεων.

Διαχείριση Αποβλήτων

 Αξιοποίηση όλων των βέλτιστων διαθέσιμων Μεθόδων και Τεχνολογιών σύμφωνα με τη Διεθνή Εμπειρία αλλά και το Ευρωπαϊκό Δίκαιο.

Ενημέρωση των Πολιτών ώστε οι Τεχνολογίες Διαχείρισης Αποβλήτων να αποδαιμονοποιηθούν, να λειτουργήσουν συμπληρωματικά και να συνεισφέρουν στις ανάγκες κάθε περιοχής (αστική ή μή, νησιωτική ή ηπειρωτική κοκ).

Άμεση αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου Πρόληψης και Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΠΔΑ), με δράσεις που προωθούν την Κυκλική Οικονομία, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή αλλά και την Εθνική Στρατηγική αλλά και ένα συγκεκριμένο Οδικό Χάρτη Δράσεων προς τον στόχο του 10% Ταφή έως το 2035 το αργότερο (Οδηγία 2018/850/ΕΕ).

Άμεση αναθεώρηση των 13 ΠΕΣΔΑ με δράσεις που προωθούν την Κυκλική Οικονομία και μέριμνα για Τομείς Ειδικού Ενδιαφέροντος (πχ τουρισμός σε νησιωτικές περιφέρειες ή κατασκευαστικός κλάδος).

Εκσυγχρονισμός και αναβάθμιση δυναμικότητας και αποτελεσματικότητας των ΚΔΑΥ αλλά και τροποποίηση των υφιστάμενων Μονάδων Επεξεργασία ΑΣΑ (ΜΕΑ), ώστε να μπορούν να πετύχουν τους νέους δεσμευτικούς στόχους.

Προώθηση της ενεργειακής αξιοποίησης στον νέο ΕΣΔΑ τόσο με αξιοποίηση του παραγόμενου Βιοαερίου από τη χώνευση προδιαλεγμένων Βιοαποβλήτων όσο και με συνεπεξεργασία και άλλων αποβλήτων (κτηνοτροφικά κοκ).

Συμπληρωματικά, ενεργειακή αξιοποίηση των υπολειμμάτων της επεξεργασίας των ΑΣΑ (μετά την απομάκρυνση των ανακυκλώσιμων) κατ’ αρχάς στις υφιστάμενες εγκαταστάσεις της Ελληνικής Ενεργοβόρου Βιομηχανίας, λαμβάνοντας υπόψιν στο σχεδιασμό το μεγάλο δυναμικό τους π.χ. τσιμεντοβιομηχανία.

Ίδρυση νέων Μονάδων Ενεργειακής Αξιοποίησης (WtE) με Συμπαραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας και Θερμότητας, αν και όπου απαιτείται μετά από αναλυτικό Επιχειρησιακό Σχέδιο. Θα πρέπει να εξετάζεται η τεχνικοοικονομικά και περιβαλλοντικά βέλτιστη λύση κατά περιοχή σε συνδυασμό με το Περιβαλλοντικό Αποτύπωμα κάθε επιλογής (π.χ. διαχείριση τέφρας από μονάδες WtE, κόστος επένδυσης κλπ.). Η Συνεπεξεργασία στην Τσιμεντοβιομηχανία αλλά και η Συμπαραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας – Θερμότητας (WtE) από νέες μονάδες μπορούν να είναι συμπληρωματικές λύσεις στη χώρα όπως και στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, όπου η τσιμεντοβιομηχανία αξιοποιεί εναλλακτικά Καύσιμα με βάση τις προδιαγραφές του Ευρωπαϊκού Προτύπου ΕΝ15359, ενώ στις μονάδες WtE οδηγείται το πλεονάζον υλικό.

Διαχείριση των αποβλήτων εντός της χώρας με βάση την Αρχή της Εγγύτητας και στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Σχεδιασμός Οικονομιών Κλίμακας καλύπτοντας όπου είναι δυνατόν περισσότερες Περιφέρειες όπως για παράδειγμα ο σχεδιασμός του ΦΟΔΣΑ Κεντρικής Μακεδονίας για την Εγνατία Διαχείριση Απορριμμάτων.

Άμεση υλοποίηση των ώριμων έργων ΜΕΑ.

 Στο πλαίσιο του νέου ΕΣΔΑ και των ΠΕΣΔΑ είναι σημαντικό να εξασφαλίσουμε ότι οι νέες Μονάδες θα είναι τεχνολογικά και λειτουργικά ικανές να πετύχουν τους νέους στόχους των ευρωπαϊκών Οδηγιών ώστε να μην «κλειδώσουμε» τη χώρα σε επενδύσεις που επιτυγχάνουν απλώς τους παλιούς στόχους.

Πρέπει να αποφευχθεί ο κίνδυνος λάθος Διαστασιολόγησης των νέων ΜΕΑ. Ο σχεδιασμός τους πρέπει να στοχεύει στην ελαχιστοποίηση των Υπολειμμάτων προς Ταφή – με παραγωγή προϊόντων και ενεργειακή αξιοποίηση των Υπολειμμάτων.

Διείσδυση ψηφιακών τεχνολογιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ανάλυση μεγάλου όγκου Δεδομένων και το Internet of Things, στην παραλαβή και τροφοδοσία των Αποβλήτων, στις παραγωγικές διαδικασίες, στη μείωση των εκπομπών, στην αποκομιδή απορριμμάτων. Παράδειγμα οι έξυπνοι κάδοι για τον έλεγχο πληρότητας αλλά και εφαρμογή ρομποτικού διαχωρισμού στα ΚΔΑΥ.

Κίνητρα- Αντικίνητρα και Οικονομικά Εργαλεία

 Άμεση εφαρμογή της Εισφοράς Κυκλικής Οικονομίας που έχει ήδη θεσπιστεί το 2019 (ξεκινά από 10ευρώ/tn το 2020 και αυξάνεται κατά 5 ευρώ/έτος έως τα 35 ευρώ/tn). Κάτι τέτοιο είναι ένα θετικό πρώτο βήμα αλλά αφορά μόνο τα ανεπεξέργαστα Απορρίμματα που θάβονται σε ΧΥΤΑ και συνεπώς δεν καλύπτει τα υπολείμματα των ΜΕΑ ενώ και το ύψος του δεν κρίνεται ικανοποιητικό για την εκτροπή των Αποβλήτων από την Ταφή.

Εφαρμογή του νέου Κανονισμού Τιμολογιακής Πολιτικής που θεσπίστηκε το 2019 με ΚΥΑ7 και προσφέρει χαμηλότερα τιμολόγια στους Δήμους που ανακυκλώνουν και ως εκ τούτου μπορούν να μειώσουν τα έξοδα τους και να προβούν σε επενδύσεις Κυκλικής Οικονομίας είτε σε επιβράβευση των Πολιτών τους.

Παράλληλα είναι απαραίτητη η θεσμοθέτηση το 2020 του Τέλους Ταφής Απορριμμάτων (ανεπεξέργαστων αλλά και υπολειμμάτων) ώστε όλοι να γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι αυτό θα εφαρμόζεται σε κάθε τόνο που θα οδηγείται σε Ταφή με εφαρμογή την ημερομηνία έναρξης λειτουργίας των νέων δρομολογημένων ΜΕΑ του ΕΣΠΑ 2014-2020, δηλαδή από το 2023. Με τον τρόπο αυτό η ταφή δεν θα είναι πλέον η πιο φτηνή επιλογή και θα κινητοποιηθούν λύσεις ΔσΠ, ελαχιστοποίησης του υπολείμματος και ανάκτησης υλικών και ενέργειας. Τα έσοδα του θα υποστηρίζουν Έργα Κυκλικής οικονομίας με ωφελούμενους τους Δήμους αλλά και τους Πολίτες. Σημειώνεται το παράδειγμα από την ISWA για τη γρήγορη μετάβαση της Μεγάλης Βρετανίας από 70% σε 17% Ταφή μέσω εφαρμογής Τέλους Ταφής πάνω από 100 ευρώ /tn.

Στήριξη επενδύσεων Κυκλικής Οικονομίας μέσα από Χρηματοδοτικά Εργαλεία και με αξιολόγηση βάση ειδικών Κριτηρίων όπως για παράδειγμα η εξειδίκευση κριτηρίων στο πλαίσιο του Αναπτυξιακού Νόμου, φορολογικών απαλλαγών (π.χ. ΦΠΑ) αλλά και αναζήτηση δυνατοτήτων χρηματοδότησης στο πλαίσιο του Green Deal.

Εμπιστοσύνη

 Ανάπτυξη εμπιστοσύνης των Πολιτών με διαφάνεια και επικοινωνία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών. Οι εντατικοί και συστηματικοί έλεγχοι και μέσω ιδιωτών Επιθεωρητών, σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΓΓ Φυσικού Περιβάλλοντος & Υδάτων αναμένεται να συνεισφέρουν ουσιαστικά.

Συνεχής έλεγχος των εκπομπών των παραγωγικών διαδικασιών και δημοσίευση τους στο διαδίκτυο ώστε να ενημερώνεται ο κάθε ενδιαφερόμενος Πολίτης.

Προώθηση Κλαδικών Εθελοντικών Συμφωνιών Συνεργασίας με αμοιβαίες δεσμεύσεις προς την εφαρμογή του νέου Μοντέλου της Κυκλικής Οικονομίας.