Big Data. Ένας έξυπνος κόσμος; Του Klaus Lüber

Το άρθρο ‘Big Data. Ένας έξυπνος κόσμος;’ του Klaus Lüber δημοσιεύτηκε στο GOETHE.DE. σε μετάφραση της Πελαγίας Τσινάρη. Ο Klaus Lüber είναι πτυχιούχος Πολιτισμικών Σπουδών και Επιστημών των Μέσων και αρθρογραφεί για τις εφημερίδες «Süddeutsche Zeitung», «Die Zeit» και «Die Welt».

 

Όλο και περισσότερα προσωπικά δεδομένα συγκεντρώνονται και αξιολογούνται. Αυτό έχει πολλά πλεονεκτήματα και φέρνει όλο και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στη ζωή μας. Στην πραγματικότητα, όμως, λένε οι επικριτές, το τίμημα που πληρώνουμε είναι πολύ ακριβό.

Δεν θα ήταν λογικό ένα άνθρωπος που προσέχει πολύ την υγεία του να πληρώνει χαμηλότερες εισφορές για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη από κάποιον που καπνίζει, πίνει και αθλείται ελάχιστα; Για να τεκμηριωθεί αυτό, δεν θα χρειαζόταν παρά να έχει κανείς στη διάθεσή του αρκετά προσωπικά δεδομένα. Δεδομένα που ίσως να συγκεντρώνει το ίδιο το άτομο, για παράδειγμα μέσα από ένα όμορφο βραχιόλι που θα μετρά τα βήματά του και θα καταγράφει τιμές καρδιακής συχνότητας. Και δεν θα μπορούσε άραγε εκείνος που ζει ανθυγιεινά να αποκτήσει έτσι κίνητρο και να αλλάξει τρόπο ζωής;

Μέσα από τέτοια σενάρια μιλά μια αφοπλιστική λογική: Η τεχνολογία μπορεί να μας βοηθήσει να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο. Το μόνο που χρειαζόμαστε είναι επαρκή δεδομένα, κι αμέσως θα μπορέσουμε να καταπολεμήσουμε τα μεγαλύτερα προβλήματα του παρόντος. Ασθένειες, εγκληματικότητα, κλιματική αλλαγή – για όλα υπάρχουν απλές τεχνικές μέθοδοι συλλογής δεδομένων, από τα οποία θα εξαχθούν συμπεράσματα που θα οδηγήσουν στην επεξεργασία λύσεων. Ο δημοσιογράφος και πολιτικός επιστήμονας Evgeny Morozov γράφει στο βιβλίο του Smarte neue Welt: Digitale Technik und die Freiheit des Menschen [«Ένας έξυπνος νέος κόσμος: Ψηφιακή τεχνολογία και η ελευθερία του ανθρώπου»] ότι η Google, το Facebook και η Apple έχουν εξαγγείλει ως στόχο τους να σώσουν τον κόσμο με  δεδομένα. «Ο κόσμος έχει να αντιμετωπίσει πολλές και πραγματικά μεγάλες προκλήσεις, και η εταιρεία μας παρέχει τις υποδομές για να υπερνικήσουμε τις προκλήσεις αυτές» παραθέτει τα λόγια του Mark Zuckerberg, ιδρυτή του Facebook.

 

ΕΝΑ ΟΡΓΙΟ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ

Ωστόσο, εδώ και κάποιο καιρό εκφράζονται δικαιολογημένες αμφιβολίες για αυτήν ακριβώς την ιδεολογία – την οποία ο Morozov σε άλλο σημείο ονομάζει «όργιο της βελτίωσης». Όσο ρόδινο κι αν φαντάζεται κανείς το μέλλον μιας ζωής σχεδιασμένης στην εντέλεια μέσω μιας εκλεπτυσμένης τεχνολογίας, η συλλογή δεδομένων κρύβει μεγάλους κινδύνους ‒ ακόμη κι αν αυτοί δεν φαίνονται σε πρώτη ματιά.

«Στην ουσία, κάθε μορφή συλλογής προσωπικών δεδομένων είναι μια πρακτική διακρίσεων» λέει ο ευρωβουλευτής Jan Philipp Albrecht, εκπρόσωπος των Πρασίνων για τη Δικαιοσύνη και τις Εσωτερικές Υποθέσεις. «Όσο περισσότερες πληροφορίες καθιστούμε διαθέσιμες, τόσο περισσότερο δίνουμε τη δυνατότητα σε τρίτους να μας αξιολογήσουν σύμφωνα με εντελώς ατομικά κριτήρια». Όποιος κάνει διαδικτυακές αγορές, λαμβάνει εν μέρει διαφημίσεις κομμένες και ραμμένες στο προφίλ του. «Με τη δημιουργία εμπεριστατωμένων και όλο πιο λεπτομερών προσωπικών προφίλ, η εγγύηση της ισότητας αίρεται στην πράξη, γιατί έτσι αποκαλύπτονται υπερβολικά πολλά στοιχεία για να δικαιολογηθεί η άνιση μεταχείριση».

Για τον Albrecht ανησυχητικό είναι κυρίως το πόσο αυτοματοποιημένα, σύνθετα και χωρίς τον αναγκαίο βαθμό διαφάνειας δημιουργούνται ήδη σήμερα αυτά τα προφίλ. Όποιος δεν γνωρίζει ποιες προσωπικές πληροφορίες συλλέγονται, για ποιους σκοπούς και ποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από τον συνδυασμό αυτών των πληροφοριών, κινδυνεύει να χάσει «τον έλεγχο σε ό,τι αφορά την ίδια του την προσωπικότητα». Αυτό σε ακραία περίπτωση μπορεί να οδηγήσει, σύμφωνα με τον Albrecht, στην παύση άσκησης βασικών δικαιωμάτων όπως η ελευθερία του ατόμου να διαδηλώνει ή να εκφράζει την άποψή του, γιατί θα φοβάται ότι οι αντίστοιχες πληροφορίες θα οδηγήσουν σε σοβαρές προσωπικές συνέπειες.

 

META-ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ – ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ;

Για να αποφευχθεί αυτό, ο Albrecht πιστεύει ότι πρέπει να αγωνιστούμε ώστε να διατηρηθεί σε ισχύ το βασικό δικαίωμα της πληροφοριακής αυτοδιάθεσης, όπως αυτή διατυπώθηκε το 1983 από το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο στην περίφημη απόφαση για την απογραφή του πληθυσμού. Για τον σκοπό αυτό θα έπρεπε και εταιρείες όπως η Google ή το Facebook να δεσμευτούν πως θα τηρηθούν οι προδιαγραφές προστασίας των δεδομένων. Μέχρι τώρα, προκειμένου να τις παρακάμψουν, οι εταιρείες αυτές μετέφεραν τις ευρωπαϊκές έδρες τους σε χώρες της ΕΕ όπου ισχύουν ελαστικότεροι όροι. Αυτό ακριβώς το πρόβλημα έχει σκοπό να αντιμετωπίσει ένας νέος κανονισμός προστασίας δεδομένων που θα εφαρμόζεται σε όλη την ΕΕ και τον οποίο επεξεργάζονται αυτήν τη στιγμή οι Βρυξέλλες – μεταξύ άλλων, και ο Albrecht.

Όμως, τι ακριβώς σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Είναι καν δυνατή η πληροφοριακή αυτοδιάθεση σε ένα Διαδίκτυο στο οποίο εδώ και καιρό δεν δημοσιοποιείται μόνο αυτό που ο καθένας αποκαλύπτει ρητά για τον εαυτό του; Δεν λειτουργούμε ήδη ούτως ή άλλως –προ πολλού μάλιστα– με μια νέα έννοια της ιδιωτικότητας, που ελάχιστη σχέση έχει πλέον με την αστική αντίληψη ενός ειδυλλιακού χώρου αυτοπροσδιορισμού και ελευθερίας;

 

ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ ΤΩΝ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΩΝ

Η ιδιωτική σφαίρα ως χώρος του «δι’ εαυτόν είναι» και της αυτοπραγμάτωσης, όπως γράφει ο συγγραφέας και μπλόγκερ Christian Heller στο βιβλίο του Post-Privacy, το οποίο κυκλοφόρησε το 2011, είναι μια αρκετά νεαρή έννοια στην ιστορία. «Επινοήθηκε» τον 19o αιώνα όταν η αστική τάξη άρχισε να διαμορφώνει τις κατοικίες της ως χώρους ελευθερίας έναντι σε ένα κράτος που το αντιλαμβανόταν ως αυταρχικό. Στις περιόδους που προηγήθηκαν, τα όρια μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού δεν ήταν τόσο σαφή. Στα αστικά σπίτια της Αναγέννησης «το οικογενειακό νοικοκυριό και οι συναλλαγές με τον δρόμο συμφύρονταν σε ένα πολύβουο και δραστήριο χάος» γράφει ο Heller.

Σήμερα, όπως λένε οι οπαδοί του κινήματος της μετα-ιδιωτικότητας, στους οποίους ανήκει και ο Heller, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση στην οποία η αντίληψή μας για την ιδιωτικότητα αλλάζει ριζικά. Ακριβώς επειδή αποκαλύπτουμε όλο και περισσότερα για τον εαυτό μας και επωφελούμαστε ολοένα και πιο πολύ από αυτό –σύμφωνα με τη βασική θέση του κινήματος– η ιδιωτική σφαίρα όπως την ξέραμε έχει πλέον ορατή ημερομηνία λήξης. Η απόλυτη δικτύωση της ζωής μας, συνεχίζει η επιχειρηματολογία του κινήματος, έτσι κι αλλιώς δεν μπορεί να αναχαιτιστεί. Αλλά αυτό δεν είναι τόσο φοβερό. Αντιθέτως: Δεν θα ήταν πιθανό τα περισσότερα δεδομένα για εμάς τους ίδιους και για άλλους να οδηγήσουν σε περισσότερη ανεκτικότητα; Και το γεγονός ότι γνωρίζουμε αρκετά για κάποιον να μειώσει την πιθανότητα να εξαγάγουμε αρνητικά –βεβιασμένα– συμπεράσματα;

Μήπως τελικά θα έπρεπε να χαλαρώσουμε αντί να υποθέτουμε αμέσως ότι μια απώλεια ιδιωτικότητας θα οδηγήσει στο χειρότερο σενάριο της απόλυτης παρακολούθησης δεδομένων, όπως προειδοποιούν όσοι προασπίζονται τα προσωπικά δεδομένα; Ή μήπως εδώ εντοπίζεται πρόβλημα; Ακριβώς στο ότι μας φαίνεται σωστό όλοι μας να αποκαλύπτουμε κάποια προσωπικά δεδομένα, αφού τα οφέλη μάς είναι τόσο προφανή; Το δικαίωμα στην προστασία δεδομένων, γράφει ο Jan Philipp Albrecht, θα γίνει ένα «πεδίο μάχης των υπερθετικών μεταξύ των ανθρώπων, με μια ελεγχόμενη οικονομία της αγοράς και τη δημοκρατία από τη μια μεριά, και τις μηχανές, τις πολυεθνικές και τις κυβερνήσεις από την άλλη».

 

Πηγή: Klaus Lüber - GOETHE.DE. Μετάφραση Πελαγία Τσινάρη