Προς μια Δημοκρατία των Κοινών: Μια εισαγωγή. Του Κώστα Νικολάου

Ακολουθεί κείμενο του Κώστα Νικολάου, καθηγητή στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο και ειδικού στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό, με τίτλο ‘Προς μια δημοκρατία των κοινών: Μια εισαγωγή’. Δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΑ.

Το κείμενο αυτό ήταν η εισαγωγή στην συζήτηση με θέμα "Προς μια δημοκρατία των κοινών: Προσεγγίσεις και αναζητήσεις", που έγινε στο πλαίσιο του 4ου Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας, Αθήνα (Γεωπονικό Πανεπιστήμιο), 10.6.2017.

Εισηγητές:

Σταύρος Σταυρίδης, Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Ruby Van der Wekken, Ίδρυμα Siemenpuu και Commons.fi, Φινλανδία
Begüm Özden Fırat, Αναπλ. Καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπ. Καλών Τεχνών Μιμάρ Σινάν, Κωσταντινούπολη

Συντονιστής:

Κώστας Νικολάου, Καθηγητής-Σύμβουλος Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πρόεδρος UnivSSECoop – Λαϊκό Πανεπιστήμιο Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας

Τα κοινά συνίστανται σε κάθε κοινό πόρο που είναι διαθέσιμος σε όλους και ως εκ τούτου υπάρχουν πολλοί τύποι κοινών αλλά βασικά δύο: φυσικοί και ανθρωπογενείς πόροι [1]. Είναι αγαθά που από κοινού αναπτύσσονται και συντηρούνται από μια κοινότητα και μοιράζονται σύμφωνα με κοινοτικά καθοριζόμενους κανόνες. Είναι τα πράγματα που κληρονομούμε και δημιουργούμε από κοινού. Συνίστανται σε δώρα της φύσης όπως ο αέρας, το νερό, οι ωκεανοί, η άγρια φύση, και κοινά "περιουσιακά στοιχεία" όπως το διαδίκτυο, τα ραδιοκύματα που χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση και η δημόσια γη. Περιλαμβάνουν επίσης τις κοινές κοινωνικές μας δημιουργίες: βιβλιοθήκες, πάρκα, δημόσιους χώρους καθώς και επιστημονική έρευνα, δημιουργικά έργα και δημόσια γνώση, που έχουν συσσωρευτεί εδώ και αιώνες [2]. Όλοι αυτοί οι πόροι και τα αγαθά είναι κοινά και δεν ανήκουν ιδιωτικά σε κανέναν.

Δεδομένου ότι τα κοινά επικαλούνται ταυτόχρονα τις αρχές της κοινής ιδιοκτησίας και της διακυβέρνησης (αρχή της αυτοδιαχείρισης), αντιπροσωπεύουν ταυτόχρονα την αντίσταση στη λογική του καπιταλισμού: τον προσανατολισμό του στην μεγέθυνση, τον παραγωγισμό, την εμπορευματοποίηση, τον καταναλωτισμό, και την αντίσταση στην λήψη αποφάσεων "από τα πάνω", γραφειοκρατικά, συγκεντρωτικά, βασισμένη στις ελίτ. Όταν λέμε ότι θέλουμε να οργανώσουμε τις κοινωνίες μας σύμφωνα με τις αρχές των κοινών, υποστηρίζουμε ριζικές δημοκρατικές πρακτικές αυτοδιαχείρισης, οριζόντιες σχέσεις, επικουρικότητα και συλλογική ιδιοκτησία, που επεκτείνουν την κοινωνική εξουσία και διευρύνουν το πεδίο της ελευθερίας και της ισότητας και εδώ είναι που βρίσκεται η μετασχηματιστική δύναμη των κοινών [3].

Μπορεί να κινούμαστε «πέρα από τα κράτη και τις αγορές», μπορεί να έχουμε εκατοντάδες εργοστάσια που ανήκουν σε εργαζόμενους, αλλά αν λειτουργούν μέσα σε μια καπιταλιστική λογική παραγωγής, δεν έχουμε επιφέρει μετασχηματιστική κοινωνική αλλαγή προς μια ριζοσπαστική εξισωτική δημοκρατία. Η προσέγγιση των κοινών μπορεί να προχωρήσει, απορρίπτοντας την αντίληψη των κοινών ως συμπληρωματικό Τρίτο Τομέα της οικονομίας και κινούμενοι προς την κατεύθυνση που επιβεβαιώνει τις αξίες της ριζοσπαστικής δημοκρατίας, της υλικής βιωσιμότητας και της ισότητας, χωρίς να ξεχνάει να εξετάζει κριτικά τον καπιταλισμό ως τόπο εκμετάλλευσης και κυριαρχίας [4].

Τα κοινά αναπτύσσονται ουσιαστικά εκτός του κόσμου των μισθών και της σχέσης υποταγής, η οποία εξουσιοδοτεί τον εργοδότη να καρπούται την υπεραξία. Η παραγωγή των κοινών είναι πολύ σημαντική για να θεωρηθούν ως χόμπι. Οι συνεταιρισμοί καθιστούν εφικτή την προσέγγιση λύσεων αναδιανομής με οριζόντια δημοκρατία. Όταν κάποιος δημιουργεί κοινό, πρέπει να εγγυηθεί ότι θα παραμείνει κοινό, και ότι δεν θα είναι ιδιωτικοποιήσιμο. Είναι ο ρόλος της κοινότητας που ελέγχει τη συνεργατική πλατφόρμα. Αυτό που είναι σήμερα ζητούμενο είναι ένα «κοινό των κοινών», ένα «κοινό των συνεταιρισμών», το οποίο θα παρέχει εγγύηση κατά της ιδιωτικοποίησης. Με αυτήν την έννοια, έχει άμεση σχέση με την Δημοκρατία με την πραγματική της έννοια. Οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν επανειλημμένα ιδιωτικοποιήσει δημόσια αγαθά. Για παράδειγμα, η δήλωση του νερού ως κοινού συνεπάγεται μορφές διακυβέρνησης που αποκλείουν την ιδιωτική ιδιοκτησία μέσω του ελέγχου των δομών διαχείρισης: η πραγματική εξουσία δεν μπορεί να ανήκει στη διοίκηση αλλά στην κοινότητα [5].

Οι περίπλοκες σχέσεις της κρατικής εξουσίας με τα κοινά θα γίνονται όλο και πιο σημαντικές στο μέλλον, όσο οι υποστηρικτές των νεοφιλελεύθερων πολιτικών θα επιδιώκουν να υπερισχύσουν της αντίστασης και όσο το ίδιο το κίνημα των κοινών θα γίνεται πιο διαδεδομένο και ισχυρότερο με επεκτάσεις παντού των κοινών ως μια παράλληλη, μετα-καπιταλιστική οικονομία. Η πρόοδος σε αυτό το θέμα θα απαιτήσει αναγκαστικά χρόνο και περαιτέρω συζήτηση μεταξύ των κοινών. Είναι σαφές ότι οι κρίσεις της εποχής μας δεν θα επιλυθούν χωρίς σοβαρές αλλαγές στην τοπογραφία της κρατικής εξουσίας [6].

Ένα μεγάλο ζητούμενο τόσο τοπικά όσο και παγκόσμια, είναι η ανάπτυξη μιας συμμαχίας των κινημάτων των κοινών και των συνεταιρισμών προς μια συνεργατική εξισωτική και συμμετοχική οικονομία και δημοκρατία.

Βιβλιογραφία
[1] Bauwens Μ. Commons, http://wiki.p2pfoundation.net/Commons
[2] Bollier D., Commons, http://wiki.p2pfoundation.net/Commons
[3] Dolenec D., Expanding democracy through the commons, www.opendemocracy.net, 17 March 2016
[4] Dolenec D., Socialism and the Commons, www.opendemocracy.net, 31 July 2013
[5] Coriat B., Conference at the European Economic and Social Committee, 5 December 2016, www.confrontations.org
[6] Bollier D., State Power and Commoning: Transcending a Problematic Relationship, Report, www.commonsstrategies.org, 2016