Η ζωή ως Κοινό Αγαθό. Του Σταύρου Σταυρίδη

Το άρθρο του Σταύρου Σταυρίδη ‘Η ζωή ως Κοινό Αγαθό’ δημοσιεύτηκε στο XXIMagazine.com. Η ελληνική μετάφραση από την ΠΕΛΑΓΙΑ ΤΣΙΝΑΡΗ στο GOETHE-INSTITUT ATHEN. Ο Σταύρος Σταυρίδης είναι ακτιβιστής και καθηγητής αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και θεωρίας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

 

© DTRocks I CC BY-SA 4.0

 Η πανδημία του κορωνοϊού πυροδότησε ένα νέο κύμα συλλογικών πρακτικών που  δείχνουν την ίδια αναγκαιότητα όπως το «κίνημα των πλατειών» (στο οποίο ανήκουν η Αραβική Άνοιξη, οι διαμαρτυρίες των Αγανακτισμένων στην Ισπανία, το Κίνημα Occupy):

Ότι απαιτείται επειγόντως μια καινούργια μορφή κοινωνικής οργάνωσης.  Διάφορες πρωτοβουλίες γειτονιάς, εκστρατείες οργανωμένες από κινήματα, διάσπαρτες ριζωματικές δράσεις αλληλεγγύης, η συλλογική διαχείριση περιοχών των πόλεων και της υπαίθρου… Όλες αυτές οι διαδικασίες και δράσεις εξαπλώνονται παραμένοντας απαρατήρητες από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης και κατά κανόνα παρακάμπτοντας τους διαύλους της αγοράς σε όλο τον κόσμο και έρχονται σε άμεση ή έμμεση σύγκρουση με τις κυβερνητικές προτεραιότητες.

Στο πλαίσιο των διαδικασιών αυτών, τα Κοινά (Commons) μοιάζουν να ανθούν, όπου τα Κοινά δεν είναι μια σειρά από προϊόντα και υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται από κοινού ούτε μια σειρά από οργανωτικές αποφάσεις που εξασφαλίζουν μια πιο δίκαιη κατανομή των κρίσιμων, ζωτικών μέσων σε όσους έχουν ανάγκη. Τα Κοινά αποδεικνύονται πολύ περισσότερο ως η μορφή και το περιεχόμενο κοινωνικών σχέσεων που προχωρούν πέρα από τους περιορισμούς και τον κυνισμό που υπαγορεύουν οι νόμοι της αγοράς του σύγχρονου καπιταλισμού.

Τρεις διακριτοί παράγοντες χαρακτηρίζουν την άνθηση των Κοινών, τόσο στην κρίση πανδημίας όσο και πέραν αυτής. Οι παράγοντες αυτοί, βέβαια, υπήρχαν και πριν από την κρίση. Και σίγουρα συμβάλλουν, συχνά συνδυαστικά, στην ανάπτυξη ποικίλων καθημερινών συνηθειών για τις ομάδες πληθυσμού που βρίσκονται στην πιο μειονεκτική θέση στις σημερινές μητροπόλεις. Η κρίση πανδημίας αποκάλυψε ωστόσο μια δυναμική σύγκλισης και κατέστησε επιτακτικά αναγκαίο οι άνθρωποι να κινητοποιηθούν βάσει των εμπειριών τους και σε συνδυασμό με τους παράγοντες αυτούς ώστε να γίνουν από κοινού ευρηματικοί.

Ο πρώτος παράγοντας έχει να κάνει με την επιβίωση. Στις παρυφές των μεγαλουπόλεων, στα στιγματισμένα γκέτο και τις κοινότητες αυτοχθόνων, σε τροχιές επισφαλούς εργασίας και επισφαλούς ζωής, οι άνθρωποι βιώνουν τον αποκλεισμό και την ανασφάλεια. Ενώ τα απομεινάρια του κράτους πρόνοιας μοιάζουν να προσφέρουν σε ορισμένους ένα δίχτυ ασφαλείας, η ζωή των περισσότερων βρίσκεται στο έλεος της αγοράς (και η αγορά είναι ανελέητη) ή εξαρτάται από τους αστάθμητους παράγοντες των παγκόσμιων συσχετισμών δυνάμεων (πόλεμοι, λιμοί, κύματα προσφύγων, εμπορικοί πόλεμοι κ.λπ.).

Οι αποκλεισμένοι και εκείνοι που αισθάνονται ότι κανένας επίσημος φορέας δεν θα νοιαστεί ποτέ γι’ αυτούς, προσπαθούν σε πολλές περιπτώσεις να οργανωθούν για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Σε περιοχές πολλών πόλεων του κόσμου αναπτύσσονται δίκτυα φροντίδας από τα κάτω: Παρασκευάζονται τρόφιμα και διανέμονται σε όσους διαφορετικά δεν θα είχαν καμία πρόσβαση σε αυτά. Παράγονται και μοιράζονται προϊόντα ατομικής προστασίας και υγιεινής, Πληροφορίες και γνώση συγκεντρώνονται και διαδίδονται μέσω ανεπίσημων διαύλων επικοινωνίας (μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ανεξάρτητοι ραδιοφωνικοί σταθμοί, κοινοτικά κέντρα κ.λπ.). Και μόνο για να χαρτογραφήσουμε τα δίκτυα της συλλογικά οργανωμένης διανομής τροφίμων (συμπεριλαμβανομένων των φρούτων και λαχανικών από αγροτικούς συνεταιρισμούς, τις πρωτοβουλίες «Just Basket» [«δίκαιο καλάθι»] και τον εφοδιασμό με καθαρό νερό σε άτυπους οικισμούς), θα χρειαζόταν να συλλέξουμε τεράστιες ποσότητες παγκοσμίως διαδεδομένων πληροφοριών.

Ο δεύτερος παράγοντας σχετίζεται με τις μακροχρόνιες εμπειρίες στη συνεργασία. Διάφορες παραδόσεις αλληλοβοήθειας, όπως αυτές που ακολουθούνται στην αγροτική ζωή (η mutirão στη Βραζιλία, η ayuda mutua στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική ή η ubuntu στη Νότια Αφρική) ή σε αυτόχθονες πληθυσμούς (για παράδειγμα, στο πλαίσιο των minga στην Κολομβία και η Sumak Kawsay στις χώρες των Άνδεων), αποκτούν νέα δυναμική κατά τη διάρκεια της τωρινής κρίσης. Σε πολλά μέρη του κόσμου, η συνεργασία ήταν κομμάτι μιας συλλογικής γνώσης που κάθε τόσο επινοεί νέες δεξιότητες και παίρνει μορφή σε κανόνες οι οποίοι αναπτύσσονται μέσα από τη διαπραγμάτευση μεταξύ εκείνων που εργάζονται μαζί. Ο νεοφιλελεύθερος ατομικισμός όχι μόνο κατέστρεψε αυτές τις παραδόσεις αλλά και εκμεταλλεύτηκε τις παραγωγικές δυναμικές τους. Έτσι, το νεοφιλελεύθερο ιδανικό του «επιχειρηματικού» Εγώ (του Εγώ ως επιχειρηματία) συνδέεται με μια νέα αποτίμηση της συνεργασίας ως «συνέργειας» (χαρακτηριστικός ευφημισμός για τη συνεργασία υπό τις επιταγές του κεφαλαίου). Η έννοια της συνεργασίας έχει χάσει τη δύναμη που δίνει στους εργαζόμενους τη δυνατότητα να επιλέγουν το εύρος, τις προτεραιότητες και τις μορφές της συνεργασίας τους.

Ωστόσο, η συνεργασία αναδύεται ξανά ως μια παραγωγική δύναμη των Κοινών, μια δύναμη που επιστρατεύει με ευρηματικότητα όλα τα διαθέσιμα μέσα, έστω κι αν αυτά είναι πενιχρά. Στις αυτόνομες συνοικίες του Μεξικού, σε πολλές εθελοντικές οργανώσεις των ΗΠΑ, στις villas miserias (γειτονιές της μιζέριας) του Μπουένος Άιρες και στις βραζιλιάνικες φαβέλες οι άνθρωποι συνεργάζονται για να φτιάξουν μάσκες. Σε πολλές πόλεις (Αθήνα, Σαντιάγο, Ρίο κ.λπ.) οργανώνονται «συλλογικές κουζίνες» που μαγειρεύουν φαγητό για όσους έχουν ανάγκη. Στη Σάντα Καταρίνα της Βραζιλίας ακτιβιστές του Kινήματος των Aκτημόνων (MST) τροποποίησαν τα αποστακτήρια της κασάσα για να παρασκευάσουν οινόπνευμα για το δημόσιο νοσοκομείο του Κουριτιμπάνος.

Η συνεργασία ξεφεύγει από τον καπιταλιστικό έλεγχο μέσω αναρίθμητων καθημερινών πρακτικών φροντίδας που οργανώνονται από τους πληθυσμούς των πόλεων. Στον γαλλόφωνο κόσμο, το δίκτυο Covid Entraide France συνδέει έναν τεράστιο αριθμό εθελοντικών δράσεων που στηρίζουν τις ομάδες οι οποίες έχουν πληγεί από την πανδημία. Στην Ελλάδα, το δίκτυο Μένουμε Μαζί οργανώνει τις δράσεις αλληλεγγύης και τον αγώνα εναντίον των άδικων μέτρων που πάρθηκαν μέσα στην κρίση (κάτι που αφορά, μεταξύ άλλων, την υποστήριξη των προσφύγων, τα εργατικά δικαιώματα και τα πληροφοριακά μπλακ άουτ). Ανάλογα δίκτυα αναπτύσσονται στην Ιταλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε άλλες χώρες.

Ο τρίτος (υφιστάμενος και πριν από την κρίση) παράγοντας, ο οποίος έχει συνεισφέρει στην ανάδυση των Κοινών, είναι η διάδοση συγκεκριμένων ιδεών για έναν κόσμο ισότητας και αλληλεγγύης πέραν του καπιταλισμού. Κινήματα αστέγων στη Λατινική Αμερική και την Αφρική, ανακτημένες και κατειλημμένες επιχειρήσεις, ανεπίσημες οργανώσεις εργαζομένων, πρωτοβουλίες αλληλέγγυας οικονομίας, εγχειρήματα αυτονομίας ιθαγενών πληθυσμών και ριζοσπαστικά συνδικάτα συνεχίζουν να παράγουν ψηφίδες αυτού του κόσμου. Τα Κοινά αναδύονται σε όλες αυτές τις στρατευμένες πρακτικές όχι απλώς ως αντικείμενο αξιώσεων αλλά ως ένα σχέδιο οργάνωσης της ζωής από κοινού. Η καθημερινότητα γίνεται κρίσιμο πεδίο όχι μόνο αγώνων αλλά και πειραματισμών της κοινωνικής οργάνωσης. Οι όροι που περιγράφουν αυτά τα πειράματα τα οποία βιώνονται άμεσα σήμερα μπορεί να προέρχονται από το παρελθόν, όπως η «λαϊκή εξουσία» ή η «αυτονομία», ή να επινοούνται στο παρόν όπως η «communalidad» ή η «κοινοτικοποίηση».

Πολλά από αυτά τα κινήματα δραστηριοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης πανδημίας. Χάρη στη μακρά εμπειρία και την εδραίωσή τους σε καθημερινές μορφές συνεργασίας είναι σε θέση να οργανώσουν τους ανθρώπους σε συλλογική βάση. Νεαροί Χιλιανοί ακτιβιστές που προσέφεραν ιατρική βοήθεια στα θύματα των βίαιων επιχειρήσεων της αστυνομίας στις πρόσφατες μεγάλες διαδηλώσεις εγκαινίασαν μια πρωτοβουλία με την ονομασία «Movimiento Salud en Resistencia» (Κίνημα «Υγεία στην Αντίσταση»), για να αναπτύξουν αυτοοργανωμένες υπηρεσίες υγείας (εκστρατεία «Ο λαός φροντίζει το λαό»). Το νοτιοαφρικανικό κίνημα των κατοίκων των παραγκουπόλεων Abahlali baseMjondolo αγωνίζεται σθεναρά ενάντια στις εκκενώσεις μέσα στο lockdown. Οι κοινότητές του οργανώνονται για να στηρίξουν φτωχούς και άστεγους στους οικισμούς οι οποίοι υποφέρουν από έλλειψη καθαρού νερού και τροφίμων. Το κίνημα εξέφρασε επίσης ενεργά την αλληλεγγύη του προς τους απασχολούμενους στον τομέα υγείας της χώρας. Παρόμοιες κοινωνικές πρωτοβουλίες αναπτύσσονται στη Σενεγάλη, την Μπουρκίνα Φάσο και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.

Όταν η στράτευση σε κοινούς τομείς και σκοπούς συνδέεται με την επιτακτική ανάγκη της επιβίωσης και κινητοποιεί κοινές δεξιότητες συνεργασίας, τότε η συλλογική ενδυνάμωση αναπτύσσεται ταχύτατα. Οι συμμετέχοντες σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες βλέπουν ότι η αυτοοργάνωση και η αυτοδιαχείριση λειτουργούν: Οι άνθρωποι μπορούν να λάβουν τροφή και στήριξη, μπορούν να εφοδιαστούν με τα απαιτούμενα μέσα για να αποκτήσουν πληροφορίες και να σχηματίσουν άποψη. Οι άνθρωποι μπορούν να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους.

Στα συμφραζόμενα της κρίσης πανδημίας συγκλίνουν συλλογικές προσπάθειες επιβίωσης, δυνατότητες συνεργασίας (εδραιωμένες βαθιά στην καθημερινότητα των εργαζομένων) και η επιδίωξη μιας δίκαιης κοινωνίας. Όχι επειδή έχουν θριαμβεύσει αίφνης οι αντικαπιταλιστικές ιδεολογίες, ούτε επειδή οι υφιστάμενοι εκμετάλλευση ανέπτυξαν συνείδηση της εκμετάλλευσής τους χάρη σε κάποιο υποδειγματικό ακτιβιστικό έργο, αλλά πιθανότατα επειδή πολλοί άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να αναγνωρίσουν ότι, εάν δεν πάρουν τη ζωή στα χέρια τους, θα γίνουν αναλώσιμοι. Αυτή η βασισμένη στην εμπειρία γνώση είναι που ανοίγει την ψυχή και το πνεύμα προς την ελπίδα για ένα διαφορετικό μέλλον. Ίσως ένα σύνθημα, που πολλοί το θεωρούσαν σχεδόν προφανές και απολιτικό, να αποκτά σήμερα μια επιτακτική σημασία, μια σημασία που δίνει έμπνευση. Οι Ζαπατίστας λένε συχνά: «Κάτω ο θάνατος. Ζήτω η ζωή» (Viva la vida, muera la muerte). Μήπως εννοούν απλώς ότι η ζωή είναι ταυτόχρονα η πηγή και το πλαίσιο του Κοινού στην προοπτική μιας χειραφετημένης κοινωνίας;

Πηγή: Σταύρος Σταυρίδης - XXIMagazine.com – GOETHE-INSTITUT ATHEN , μετάφραση ΠΕΛΑΓΙΑ ΤΣΙΝΑΡΗ