Έρευνα: Βιομηχανική Αρχαιολογία και Βιομηχανική Κληρονομιά

Η Βιομηχανική Αρχαιολογία είναι μια νέα διεπιστημονική κατεύθυνση έρευνας, που επιγραμματικά θα μπορούσε να οριστεί ως η επιστήμη που ασχολείται με ό,τι απέμεινε από την ανθρώπινη εργασία μέσα στο χρόνο, με στόχο την διάσωση, διαφύλαξη, καταγραφή, αξιολόγηση, αποκατάσταση και επανάχρηση βιομηχανικών μνημείων, ιστορικών τόπων (βιομηχανικων ζωνών), εγκαταστάσεων και μηχανημάτων.

Το βιομηχανικό μνημείο γίνεται η κυριότερη μαρτυρία, που μαζί με τα φωτογραφικά τεκμήρια, τα αρχεία, τις μαρτυρίες, τον τεχνολογικό εξοπλισμό και άλλα, συνθέτουν την πλήρη εικόνα εκείνης της ανθρώπινης δραστηριότητας και της ιστορικής περιόδου κατά την οποία πραγματώθηκε.

Στην προσπάθεια διάσωσης των βιομηχανικών κατάλοιπων (κτηρίων ή συνόλων) συστήθηκαν οι “αξίες της βιομηχανικής κληρονομιάς” οι οποίες, συγκεντρώνονται στη “Χάρτα”, που υπογράφηκε στο Nizhny Tagil (Χάρτα Nizny Tagil, www.ticcih.org) της Ρωσίας, το 2003. Οι αξίες αυτές ειναι άμεσα συνδεόμενες με τον πολεοδομικό ιστό, το κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο το βιομηχανικό τοπίο, τα μηχανήματα, τα γραπτά τεκμήρια, ακόμη και με τα άϋλα ίχνη της βιομηχανίας που περιέχονται στις ανθρώπινες αναμνήσεις και στα ήθη.
Εδραιώνεται έτσι το πολιτιστικό αγαθό, που εκπροσωπεί η βιομηχανική κληρονομιά και προκύπτει, ότι στους σχεδιασμούς για την οικονομική ανάπτυξη ενός τόπου, είναι απαραίτητο να περιλαμβάνονται προγράμματα για την αναγνώριση, διατήρηση και ανάδειξή της. Και αν, με βάση χρηματοοικονομικά κριτήρια και κοντόφθαλμες προοπτικές, το διακύβευμα μοιάζει περίπλοκο και δαπανηρό, υπάρχει μια απλή αρχή που ισχύει για τα πολιτιστικά αγαθά κάθε τόπου, ότι, δηλαδή, είναι αδιαπραγμάτευτα. Οι σελίδες της ιστορίας έχουν συνέχεια και κάθε κενή σελίδα δημιουργεί ασυνέχεια..

Αρχιτεκτονικά Χαρακτηριστικά 
Τα ιστορικά βιομηχανικά συγκροτήματα χωρίς καμία αμφιβολία αποτελούν μοναδικά δείγματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, από αρχιτεκτονική, κατασκευαστική, τεχνολογική άποψη, και τμήμα της «συλλογικής μνήμης» των πόλεων. Για να κατανοηθεί η αρχιτεκτονική και η δομική αξία τους σκόπιμη είναι η συντομη παράθεση των χαρακτηριστικών τους:
- Η τυπολογική διάρθρωση των βιομηχανικών κτηρίων ακολουθεί την οργάνωση των «ελεύθερων κατόψεων» με τον αυστηρό κατασκευαστικό κάνναβο του φέροντος συστήματος.
- Η μορφή τους είναι λιτή, οι διαστάσεις τους όμως είναι επιβλητικές, με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε τοπόσημα για την πόλη. Πρόκειται για κτήρια, τα οποία διακρίνονται από συμμετρία και γεωμετρικότητα. Οι όψεις τους οργανώνονται ορθολογικά, χαρακτηρίζονται από τη ρυθμική επανάληψη των ανοιγμάτων, σχολιάζοντας τον εσωτερικό καταμερισμό των λειτουργικών ενοτήτων.
- Η ογκοπλασία τους είναι λιτή και χαρακτηρίζεται από καθαρές γεωμετρικές φόρμες. Οι αναλογίες εμβαδού-ύψους διαφοροποιούνται και παρουσιάζουν μεγάλη ευελιξία προσαρμογής στις λειτουργικές ανάγκες της παραγωγικής διαδικασίας. Ως κτίσματα απομονώνονται ή ομαδοποιούνται, σε καθαρούς όγκους που κλιμακώνονται από την «εν σειρά» ή την «καθ’ ύψος» παράθεση.
- Όσον αφορά στην κατασκευαστική τους τεχνολογία παρουσιάζονται διαφοροποιήσεις στα υλικά και στην τεχνολογική δομή που χαρακτηρίζεται από την αισθητική και την τεχνολογία της εκάστοτε οικοδομικής δραστηριότητας.

Εγχείρημα με πολλαπλές στοχεύσεις
Η επανάχρηση των βιομηχανικών κτιρίων για τις σύγχρονες ανάγκες της πόλης οφείλει να αποτελεί εξέχουσα πρωτοβουλία σε επίπεδο περιφερειακό και εθνικό. Ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός είναι η λεπτομερής καταγραφή, μελέτη και αξιολόγηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, ώστε αυτή η πληροφορία να αποτελέσει τη βάση για το όποιο σενάριο αξιοποίησης. Αυτό σημαίνει ότι θα έχουν εντοπιστεί τα στοιχεία προς διατήρηση και εκείνα τα οποία αποτελούν ασύμβατες προσθήκες και η απομάκρυνσή τους δεν θα αλλοιώσει το χαρακτήρα του συνόλου. Το εγχείρημα αυτό θα δώσει την ευκαιρία και τον απαιτούμενο χώρο για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική έκφραση αλλά και για την ικανοποίηση των αναγκών των νέων χρήσεων.
Ο έλεγχος συμβατότητας και ένταξης των νέων χρήσεων στα υπό μελέτη ιστορικά βιομηχανικά συγκροτήματα είναι ένα από τα πιο σημαντικά σταδια στην πρόταση επανάχρησης. Οι προτάσεις επέμβασης οφείλουν να διασφαλίζουν τη βέλτιστη διατήρηση της υφιστάμενης τυπολογίας, μορφολογίας, τεχνολογίας και υλικών, καθώς και του συνοδεύοντος μηχανολογικού εξοπλισμού. Οι προτεινόμενες νέες χρήσεις οφείλουν να έχουν ως στόχο τη λειτουργικότητα, την οικονομική αυτοτέλεια και το σεβασμό προς την ιστορία και το οικοδομικό απόθεμα του βιομηχανικών συγκροτημάτων. Οφείλουν να έχουν πολυλειτουργικό χαρακτήρα και να απευθύνονται με δυναμικό τρόπο στην πόλη, ώστε να γίνει δυνατή η επανοικειοποίηση του μνημειακού συνόλου από τους πολίτες και να προκύψει η επιθυμητή συνέχεια του παρελθόντος μέσα από το παρόν στο μέλλον.

Προτάσεις επανάχρησης σε βιομηχανικά συγκροτήματα
Η επαναχρηση της βιομηχανικής κληρονομιάς, είναι ένα από τα πιο επίκαιρα ζητήματα τόσο από τη σκοπιά της ισόρροπης ανάπτυξης των σύγχρονων πόλεων, όσο και από τη σκοπιά της σύγχρονης αρχιτεκτονικής δημιουργίας, σε παγκόσμια κλίμακα.
Η Ελλάδα έχει την τύχη να διαθέτει ένα σημαντικό απόθεμα βιομηχανικών μνημείων και μπορεί πλέον να παρουσιάσει ένα σημαντικό απολογισμό εμπειριών και εφαρμογών στους τομείς της μελέτης, αποκατάστασης και επανάχρησης της βιομηχανικής κληρονομιάς. Ταυτόχρονα μπορεί να παραδειγματιστεί από τα εκατοντάδες εντυπωσιακά παραδείγματα αποκατάστασης και προβολής άλλων χωρών (www.erih.net, www.ticchi.gr).
Είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία να προβάλλουμε και να αξιοποιήσουμε τη σημαντική αυτή κληρονομιά της χώρας μας, πριν ολοκληρωτικά πλέον χαθεί, ή ίσως ακόμη χειρότερα κακοποιηθεί. Να την προβάλλουμε και να την διαχειριστούμε με σύγχρονους όρους, με αυτοπεποίθηση, αλλά και με σεβασμό στον πολιτισμό και την ιστορία της.
Τα βιομηχανικά κτήρια δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη, ούτε ως ταριχευμένο πολιτιστικό αγαθό, αντίθετα πρέπει να ενσωματώνονται στον σύγχρονο αστικό ιστό, να αποτελούν «ζωντανά» μνημεία, πολυλειτουργικά και προσαρμοσμένα στον χώρο ώστε να συμβάλουν στην αφύπνιση της μνήμης και στην επανασύνδεσή της. Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση και η ενεργοποίηση πολιτών, συναδέλφων και φορέων, ώστε να συμβάλλουμε όλοι μαζί προς αυτή την προσπάθεια.

Συνοπτικά σημαντικές αποδείξεις για την πρόοδο που έχει επιτελεστεί στο τομέα της Προστασίας της Βιομηχανικής Κληρονομιάς στο χώρο της Ελλάδας αποτελούν:
1. Το έργο του Ε.Μ.Π. στο διατηρητέο σύνολο της Γαλλικής Εταιρίας Μεταλλείων Λαυρίου και η δημιουργία στο αποκαταστημένο τμήμα του, του Πολιτιστικού Τεχνολογικού Πάρκου Λαυρίου. (http://www.ltp.ntua.gr/home)
2. Μεταξουργείο στην Αθήνα (πολυδυναμο πολιτιστικό κέντρο). www.metaxourgeio.wordpress.com
3. Εργοστάσιο Ηλεκτροφωτισμού στο Γκάζι στην Αθήνα.
4. Μουσείο Ύδρευσης του παλιού Κεντρικού Αντλιοστασίου του Οργανισμού Ύδρευσης στη Θεσσαλονίκη. (www.eyath.gr)
5. Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας στη Θεσσαλονίκη. (www.tmth.edu.gr)
6. Κέντρο Τεχνικού Πολιτισμού – Βιομηχανικό Μουσείο στην Ερμούπολη στη Σύρο. (www.ketepo.gr)
7. Πλωμάρι Λέσβου, με υποστήριξη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και του Υπουργείου Αιγαίου. (www.plomari.gr)
8. Στον Βόλο (www.diki.gr/museum):
- Το Μηχανουργείο Παπαρήγα: Στεγάζει το τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πολιτικών και Μηχανολόγων Μηχανικών.
- Οι Καπναποθήκες Παπαστράτου: Στεγάζουν την Πρυτανεία και τα Παιδαγωγικά.
- Το Καπνεργοστάσιο Ματσάγγου: Έχει κριθεί διατηρητέο και ξεκίνησε ήδη η διαδικασία για την αποκατάστασή του.
- Πλινθοκεραμοποιείο Τσαλαπάτα: Ιστορικό βιομηχανικό μουσείο και χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων και αναψυχής.
- Βαμβακουργία Αδαμόπουλου: Αθλητικό κέντρο Δυτικών Συνοικιών.
- Ηλεκτρική Εταιρεία: Κέντρο μουσικού θεάτρου και Δημοτική σχολή χορού.
- Στρυχνόκαρπος: Κέντρο Γειτονιάς και εργαστήρι Α.Μ.Ε.Α.
- Απεντομωτήριο: Κέντρο ενεργειακών εφαρμογών.
- Οργανισμός Καπνού στο Καραγάτς: Αθλητικό κέντρο και καλλιτεχνικό εργαστήρι.
- Αποθήκες Καπνού της Γαλλικής Εταιρείας: Δημοτικό Ινστιτούτο επαγγελματικής κατάρτισης.
- Οι Καπναποθήκες Ματσάγγου στη Ν. Ιωνία: Στεγάζουν τη Γεωπονική Σχολή.
- Στη διαδημοτική αυτή συνεργασία ο Δήμος Ν. Ιωνίας αξιοποίησε το Μεταξουργείο Ετμετζόγλου, το οποίο λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο.
9. Υδροκίνητες εγκαταστάσεις των πόλεων Έδεσσα (Κλωστοϋφαντουργία), Νάουσα (Το βαμβακοκλωστήριο των Λόγγου-Κύρτση-Τουρπάλη).
10. Αλευρόμυλος Μάρκου στη Βέροια (έχει μετατραπεί σε Βυζαντινό Μουσείο). (www.veria.gr)
11. Βιομηχανικό συγκρότημα των Μύλων Allatini στη Θεσσαλονίκη (προβλέπεται η ένταξη νέων χρήσεων και νέας δόμησης κτιρίων κατοικιών, γραφείων και χώρων πολιτισμού).
12. Καπνοαποθηκες στην Ξάνθη (κατοικίες, χώροι αναψυχής, γραφεία κτλ).
13. Καπναποθήκες στην Δράμα (www.psithiri.gr)
14. Παλαιά Σφαγεία στην Πάτρα (χώρος αναψυχής και πολιτισμού). (www.politiapatra.gr)
15. Δίκτυο περιφερειακών θεματικών τεχνικών Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς, (διαδόχου σχήματος του Π.Τ.Ι. Ε.Τ.Β.Α. με σημαντικό εκδοτικό έργο σχετικά με το αντικείμενο). (www.piop.gr)
16. Εργοστάσιο της Ελληνικής Εταιρίας «Palco» στην Αθήνα, έχει διαμορφωθεί σε ένα σύγχρονο πολιτιστικό κέντρο, με μουσεία και γκαλερί, ενώ ταυτόχρονα περιλαμβάνει και κατοικίες. (www.thehubevents.gr)

(Από: http://savesamica.blogspot.com)

Πηγή: ΠΡΑΣΙΝΟ